Pʊʊ haɣ

Pɩlɩɩna Wikipediya

Pʊʊ haɣ kɛ kpɩnɛ nɖɩ ɖɩ-yuŋ talɩ kiloo waa kpaɣ 130 ŋtalɩ 700 mbʊ yɔ. Pɩkɛ kpɩnɛ nɖɩ paɖaɣnɩ ɖɩ-tɔm paɣzʊʊ kɩpaɣzʊʊ kɔzɩ kɔzɩ Fransɩɩ ɛjaɖɛ taa, ŋgʊ kpɩnɛ nɖɩ paɖɩzɩɣ-ɖɩ Liban nɛ Suwisi ajɛyɛ taa nɛ ɖɔɖɔ ajɛyɛ sakɩyɛ taa Erɔpʊ ɛjaɖɛ taa, ɛzɩ ɖɩkpaɣ Luxembourg, Pɛlɛziiki, Peeyiibaa, ɖooo kpaɣɖɩŋ ɖɔ piŋ kɔyɔ. Kpɩnɛ nɖɩ keekee taa lɛ ɖɩɩwɛ Rɔpʊ ajɛyɛ kpeekpe taa nɛ Afrika nɛ hayi kiŋ ajɛyɛ taa.

Kpɩnɛ nɖɩ ɖɩwɛ lakʊ taa ɛzɩ tɛtɛ kpɩnɛ kɔyɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖɩla ɖɩ-fezuu caɣʊʊ pɩtalɩ ɛzɩ pɩnzɩ 30 ŋgʊ yee pɔɖɔ-ɖɩ kɩɖɔʊ kɔyɔ ɖɩtalɩ ɛzɩ pɩnzɩ 40. Kpɩnɛ nɖɩ ɖɩ-tɔnʊʊ yɔɔ hʊndʊ caɣ yɔɔlɩɩ, kpʊzɩyɛɛ pɩwɛɛ kpɛdɩŋ tɩyɛ, yaa ɖɩpɩzɩɣ ɖɩtɔ se ɛ-yɔɔ tɔlɩm hʊndʊ ɖɔɔ. Pʊʊ haɣ kpeɣtɩna hayi kiŋ gazasɩ tɛɛ mbʊ haɣna-ɩ ɖoŋ se ɛpɩzɩɣ ehuyuu tɛtʊ. Ɖɩ-ñʊʊ paɣlaa, kʊwɛɛ kulukulu, nɛ ɛsɩndaa kiŋ wɛɛ tokom tɩyɛ. Ɖɩkʊkʊyʊmɩŋ talɩɣ ɛzɩ mɛta naa 1,5 halɩ ŋtalɩ 3,5. Ɖɩpaɣlʊʊ mbʊ yɔ ɖɩpɩzɩɣ ɖise pɩtalɩ kilomɛta ɛzɩ kpaɣ 55 mbʊ yɔ ñɩɣyʊʊ kʊyʊmʊʊ yɔɔ. Pʊʊ haɣ ɖɔŋ ɛ-cɩkpaŋ yɔɔ nɛ ɛsɩndaa acɩyaa yɔɔ kɛlɛ wayi ñɩnzɩ yɔɔ lɛ ɛsɩɣ ɛ-naatalɩŋ. Pʊ-tɔbʊʊ se kajalaɣ taa lɛ, esiki ɛ-cɩkpaŋ nɛ pʊcɔ nantaka nɛ wayi naŋgbanzɩ potukina tɛtʊ.

Polosa ɖɔɖɔ se abalaa naalɛ you halʊʊ kʊyʊm yɔɔ yaa nabʊyʊ taa ɖɩcaɣyɛ yɔɔ. Waɖʊ wakɩ lɛ ɛkpa halɩ ñɩnʊ kɛlɛ ɛlɛ ñaɖʊ piyaa, ŋgʊ ɛlɛ ɛɛpɩzɩɣ ɛcaɣ ɖiɣɖiɣ eyeke ɛ-cɔlɔ nɛ ɛpɩzɩ ɛcɔna e-piyaa. Ɛwɛna hɩla loɖo nɛ awɛ ɛ-laŋɩyɛ taa nɛ e-lotu taa, nɛ ɛhaɣ hɩlɩm kɩbam nɛ leleŋ ñɩmbʊ mbʊ pɩ-taa yaɖɛ nɛ ñɩm tɩŋa nɛ nʊm nɛ katamɩnɩ naa tɩŋa yɔ. Halɩ ñɩnʊ ɛnʊ ɛɖaŋɩɣ e-piyaa nɛ kpentɔyasɩ ɛɛtɔkɩ-sɩ kɛlɛ pɩwɛɛ se ɖɩnɩɩ ɖɔɖɔ se abalɩ ñɩma pɩzɩɣ ɖɔɖɔ se pakʊ-sɩ mbʊ pʊyɔɔ pacaɣ pakpa po-ɖoo naa, tɔm ndʊ tɩwɛ ɖɔɖɔ tɔyɩŋ cɔlɔ nɛ lakɩŋ taa hasɩ lɛɛsɩ naa cɔlɔ.

Pɩpɔzɩ-ɩ se sɔŋaɣ alɩwaatʊ taa lɛ, ɛpɩzɩ ɛwɛna tomnaɣ taa num pɩtalɩ kiloo waa kpaɣ 180 ŋtalɩ 200 mbʊ yɔ nɛ ɛkapɩzɩ ɛwɛɛ ɖoŋ nɛ ɛɛlʊbɩna niikaɣ, pɩ-tɛ alɩwaatʊ ndʊ tɩ-taa eɖou pɩwɛɛ ɛzɩ ɛsɩba yɔ. Kpɩnɛ nɖɩ ɖɩsɔɔlɩ caɣʊʊ ɖɩmɛlɩyɛ taa ɛzɩ pɔŋ taa nɛ kaŋ tɛɛ niikaɣ alɩwaatʊ naa taa. Ɛkɛ kpɩnɛ nɖɩ ɖɩktɔkɩ pɩtɩŋa yɔ, ɛtɔkɩ tɩŋ hatʊ, tɩŋ lila, nɛ tɩŋ anɛɣda, kpɛŋgbɛsɩ, nɛ kɔzɩ kɔzɩ kpakpasɩ, tɛtɛ ñɩtʊ nɛ kpina cikpena lɛɛna.