Koñakɩ
Koñakɩ kɛna feveku sʊlʊm sɔsɔm mɛsɛcɛba nabʊyʊ. Payaʊ se koñakɩ yɔ, pɩlɩna Fransɩ ɛjaɖɛ taa tɛtʊ ndʊ payaɣ-tʊ se Koñakɩ yɔ tɩ-yɔɔ. Mbʊ pʊyɔɔ yɔ tɛtʊ ndʊ tɩ-taa kɛ pacala feveku sʊlʊm sɔsɔm pʊnɛ saʊ. Pɩɩkɛna alɩwaatʊ ndʊ tɩ-taa pañɩnaɣ se palɩzɩ feveku sʊlʊm sɔsɔm nabʊyʊ nɛ pɛlɛɣzɩna yaa pɔsɔzɩ pɔm sʊlʊm, tʊŋ nɩm sʊlʊm, geneva yaa jiini nɛ wisikii yɔ kɛ papaɣza koñakɩ feveku sʊlʊm sɔsɔm pʊnɛ kɛ saʊ. Pɔyɔɔdʊʊ se koñakɩ feveku sʊlʊm sɔsɔm pʊnɛ pɩfɩyɩna kʊdɔŋ nakʊyʊ ɛlɛ ɛyʊ ɛñɔ-kʊ tanaŋ tɛ pʊcɔ nɛ ɛtɔɔtɔɔta nabʊyʊ kɔyɔ, paa ɛwɛna ɖalaa kɛ ɛ-taa kɔyɔ, pasɩkɩ.
Patasʊ yaʊ koñakʊ sʊlʊm sɔsɔm pʊnɛ yɔ se feveku sʊlʊm sɔsɔm pɩlɩɩna ɛzɩma pɩwɛ ɖoŋ yɔ pʊyɔɔ. Pacala koñakɩ sʊlʊm pʊnɛ saʊ kɛ pɩnaɣ 1909 kɛ Fransɩ ɛjaɖɛ taa kɛ tɛtʊ ndʊ payaɣ-tʊ se Koñakɩ yɔ tɩ-taa. Ɛlɛ agoza fenaɣ kacalaɣ evemiye wiye pɩnaɣ 1909 kɛ paɖʊ paɣtʊ nɛ pecɛlɛ hɩɖɛ nɖɩ pɩlɩɩna tɛtʊ ndʊ tɩ-yɔɔ pahayʊ tɩŋ weyi palakɩna sʊlʊm sɔsɔm pʊnɛ yɔ. Pɩɩlɩna tɛtʊ ndʊ tɩ-wɛtʊ yɔɔ kɛ tɛtʊ matʊ tʊʊzʊʊ yɔɔ tɩlɩyʊ weyi payaɣ-ɩ se Henri Coquand yɔ ɛlɛ pɩɩkɛ pɩnaɣ 1860.
Kpaɣ ɖooo pɩnzɩ 1938 taa kɛ koñakɩ saya paza ɖɔʊ nɛ sʊlʊm sɔsɔm pʊnɛ pɩkpakʊ hɩla ndɩ ndɩ. Kacalaɣ taa lɛ sampañɩ sɔsɔʊ. Kɩkɛna kacalaɣ koñakɩ ŋgʊ kɩwɛ konakɩna mba payaɣ-wɛ se sampañɩ nɛ pɩwɛna feveku kɩmaɣnaʊ yɔ. Nabʊlɛ taa lɛ, sampañɩ cikpelu. Sampañɩ kʊnɛ kʊkʊ wɛ sampanɩna mba payaɣ-wɛ se sʊlʊm ɖoŋ ñɩmbʊ mbʊ payaɣ-pʊ se mɛɛsɛcɛba yɔ nɛ pɩwɛna feveku sɔsɔm yɔ. Lona wena a-taa pasaɣ koñakɩ sʊlʊm sɔsɔm pʊnɛ yɔ awɛ ndɩ ndɩ nɛ pɩlɩna ɛzɩma pasaɣ sʊlʊm mbʊ nɛ feveku ŋgʊ kɩwɛʊ pɩ-taa yɔ puyɔɔ. Ɛlɛ paɣtʊ wɛɛ pʊcɔ palɩzʊ lona ana yaa payaɣ hɩla ana.