Kobalti

Pɩlɩɩna Wikipediya
Co-TableImage.png
Co-TableImage

Kobalti kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pʊtʊ weyi ɛ-yʊsaɣ matʊ kɔyɔ Ar 4s23d7 yɔ, ɛkɛ pʊtʊ naalɛ tʊ pɩlʊʊ lutozo ñɩŋʊ kɩtɩlɩsɩnaʊ tɛɛ. Ɛkɛ ñɩɣlɩm pʊtʊ kɩɖɛzʊʊ nɛ ɛ-nɛ ñɩɣyʊʊ pɛkpɛndɩ pɩlʊʊ kʊyʊmʊʊ. Ɖɩcɔna kɔyɔ ɖɩnaɣ se e-tomnaɣ wɛtʊ kɛ kʊyʊmtʊ nɛ ñɩɣyʊʊ nɛ nɩkɛlɩ. Ɛtɛkɛ cosiyaɣ ɛzɩ ñɩɣyʊʊ yɔ. Kobalti kɛ koloŋa 9 tɛ pʊtʊ kɛlɛ natozo kajalaɣ ñɩmba yɔ Co Rh nɛ Ir, mba nɛ kobalti pɛkpɛndɩna pɩlʊʊ kʊyʊmʊʊ.

Electron shell 027 Cobalt
Kobalt electrolytic and 1cm3 cube

Kobalti ñɩɣlɩm pʊtʊnaa mba pɛwɛ ɛzɩ tɔlɩm, ndɩ ndɩ sɛmɩŋ mbʊ yɔ palakaɣ-wɛ nɛ tʊmɩyɛ ɖooo Hayi Canaʊ alɩwaatʊ taa, kɔzɩ kɔzɩ kpaɣ ɛzɩ pɩnzɩ 2600 pʊcɔ palʊlɩ Yeesuu Krɩstʊ Egipiti ɛjaɖɛ taa yaa Mesopotami ɛyaa tɛ mbʊ lɛ Babilone ñɔñɔɔ kɛlɛ. Mbʊ lɛ canaʊ tɛtʊ wondu kɩbɩndʊ yɔɔ kpɛlɛkɩyʊ na tɔlɩm yuulee cʊʊ ñanzɩ yɔɔ yaa tɛtʊ kɩhɔbɩtʊ yɔɔ. Ñɩɣlɩm kicisi nzɩ paata sɩ-yɔɔ yuulee tɔlɩm yɔ kaakɛ kʊyʊmʊm kpaɣ pɩnzɩ 2200 pʊcɔ Yeesuu Krɩstʊ lʊlʊʊ Iran.

Pɩnaɣ 1735, Sʊyɛɛdɩ kpɛlɩ kpɛlɛkɩyʊ Georg Brant pɩnzɩ (1694 ŋtalɩ 1768) pɩza yɔɔdʊʊ se ɛpɩza nɛ ɛlɩzɩ ñɩɣlɩm pʊtʊ ɛnʊ ɛ-taa kɛ ñɩɣlɩm cikpem nabʊyʊ, pʊhʊlʊma caʊʊ, pɩwɛɛ ɖoŋ kɛlɛ pɩpɛlɩɣ, nɛ pʊtʊ weyi ɛtɛkɛ ñɩɣlɩm pʊtʊ ɛnʊ kɛɛkɛɛ yɔ ɛyaa se kobalti.

Tʊma wena keŋkeŋ palaba mbʊ yɔ wɛɛ tamɩyɛ tɛɛ. Ɖooo pɩnaɣ 1780 Torbern Olof Bergman ɖanɩɣ pazɩɣ ñɩɣlɩm pʊtʊ ɛnʊ ɛ-yɔɔ tʊmɩyɛ nɛ pʊcɔ panaɣ tovonum Georg Brandt kaanaʊʊ pʊtʊ ɛnʊ ɛ-yɔɔ. Pɩkɔma kpaɣɖʊ 19, kobalti yuulee ñɩŋʊ wɛʊʊ yɔ Nɔrvɛzɩ Blaaforvaerket lukaɣna-kʊ (kedeŋa kpeekpe taa kiyeke kulukaɣ pɩtalɩɣ 70 nɛ 80%) kɛlɛ Prusi Benjamin Wegner cɔŋaɣnaɣ kʊ-tʊmɩyɛ yɔɔ.