Kela fɔɔfɔɔ

Pɩlɩɩna Wikipediya
Man brushing teeth
Woman brushing teeth
Toothbrush, Toothpaste, Dental Care (571741)

Kela fɔɔfɔɔ yaa kela mʊtʊ kɛna kɛna mʊtʊ yaa fɔɔfɔɔ ŋgʊ paɖʊʊ-kʊ soloŋga yaa kidiitinau yɔɔ nɛ pahɩzʊna kele yɔɔ asʊʊma yɔ. Ɛlɛ nabuyʊ taa lɛ papɩzʊ pañalɩna kela yɔɔ nɛ kɩhɩzɩnaʊ paa kela fɔɔfɔɔ ŋgʊ kɩfɛyɩ kɔyɔ. Ɛlɛ kela mʊtʊ ndʊ tɩwɛna wazaɣ sɔsɔɣa kela ñɔɔzʊ nɛ a-tɛ alafɩya nɔmɔʊ taa. Alɩwaatʊ ndʊ pataɣ kela fɔɔfɔɔ kʊnɛ kɛ kela kɩhɩzɩnaʊ yɔɔ lɛ, pɩzaŋ nɛ asʊma wena ama kela yɔɔ kpaŋgbanaaa yɔ alɩ cɩɖɩ cɩdɩ nɛ pɩkazɩ kela ɖekɛ layɩ layɩ. Kela fɔɔfɔɔ ŋgʊ kɩɖɔɔnʊʊ ɛyʊ nɔɔ taa sɔŋ nɛ mʊtʊ ndʊ tɩ-taa nɛ ɖɔɖɔ kɔɔ wena akʊʊ kɛla kʊdɔmɩŋ sakɩyɛ yɔ. Kɩñɔɔzʊʊ ɖɔɖɔ kɩnandʊ. Kɔɔ wena awɛ kela fɔɔfɔɔnaa mba pa-taa nɛ pʊkʊʊ kela nɛ a-kɩnandʊ tɛ kʊdɔmɩŋ yɔ a-taa kɔyɔ : fʊlʊyɔɖɩ nɛ piikaɖibonati tɛ sudi. Fʊlʊyɔɖɩ ɖaɣnʊ haʊ kela kɛ hʊlʊmɩŋ nɛ pikaɖboniti tɛ sudi ñañalʊna camɩyɛ cɩɖɩ cɩɖɩ kela. Kela mʊtʊ tʊnɛ tɩwazaɣ lɩʊna ɛzɩma petiki-kʊ kela yɔɔ yɔ, pɩɩliʊna kɩmaɣmaɣ kʊcɔlɔ.

Ɖooo lɔndaa lɛ, pataayaɣ se kela mʊtʊ ɛlɛ payawaɣ se kela mʊlʊm yaa kela kɔyɛ. Kela mʊlʊm mbʊ pakpakaɣ-pʊ nɛ pataɣ kela nɛ a-kɩnadʊ yɔɔ yem se pʊhʊlʊmɩ. Mʊlʊm mbʊ pakpakpaɣ ɛzɩ siɖikasi kʊlumɩsɩ yɔ yaa kaaŋ weyi ɩhʊlʊma layɩ layɩ yɔ yaa ɖɔɖo tɛtɛ kpɩna naayɛ mɔɔ nɛ pañaɣzʊ mɩŋ nɛ panaŋgʊ mʊnʊnʊ nɛ posu nabʊyʊ taa nɛ alɩwaatʊ ndʊ ɛyʊ sɔɔlʊ se ɛhʊlʊsʊʊ e-kela lɛ, elii e-niye kɛ ŋvɩŋ sʊlʊm taa nɛ etisi mʊlʊm mbʊ pɩ-taa nɛ etiɣti ekela yɔɔ. Payaɣʊ se kela mʊtʊ yɔ pɩlɩna ɖenɖe kela yɔɔ ɖeke pɩsɩɣna nɛ pɔtrɔ-tʊ awayɩ paaliki yɔ.

Kacalaɣ taa kela mʊtʊ ndʊ pɛlɛɣ tɩ-yɔɔ lɩʊ yɔ, pɩɩkɛ ɖooo pɩnzɩ IV taa pʊcɔ palʊlʊʊ Yesu, nɛ pɩɩkɛ Egipiti taa. Pakpakaɣ ɖom, puwavɩɖɩ ne ɛ mantɩ nɛ irisi hɛtʊ nɛ panaŋgʊ lɔɔbɩɩ nɛ posuu nabʊyʊ taa nɛ petikina pe-kela yɔɔ. Pafakaɣ ɖɔɖɔ tɩŋ nɩɩyɛ lɩɩɩ lɩɩɩ nɛ pɔtɔkɩ nɛ petiki pe-kela yɔɔ ezɩ ɖeɖe nɛ sɔnɔ pʊwɛʊ Afrika ajɛya naayɛ taa ɖɔɖɔ yɔ. Pɩnzɩ mɩnɩŋ XVII taa kɛ mbʊ yɔ, pakpakaɣ ɛyʊ hɩm yaa tɛtɛ kpɩna hɩm pasɩʊ-pʊ pɩñɩŋgʊ nɛ petiki kela yɔɔ nɛ soloŋga. Hɩm mbʊ pʊkʊʊ kela tɛɛ tɔɔya nɛ pʊhʊlʊsʊ kela camɩyɛ ɖɔɖɔ. Deɖe nɛ sɔnɔ pɩtatasɩ kɛʊ kɛ mbʊ. Kela mʊtʊ yaa fɔɔfɔɔ lɩwa.