Kedeŋa yɔɔ kajalaɣ you

Pɩlɩɩna Wikipediya

Kajalaɣ you ŋgʋ, kɩlɩ Erɔpʊ tɛtʋ taa sɔɔjanaa hɛkʋ taa. Ɛlɛ, kʋkɔma kɩtaɣna kedeŋa kpeekpe ajɛɛ. Kɩlɩ pɩnaɣ 1914 nɛ kɩwolo kɩsɩɩ tɩnaɣ pɩnaɣ 1918. Ɛlɛ, ɛyʋ ɛcɔna yɔ, ɛnaɣ se kɩtɛtɛ kpataa ajɛɛ naayɛ hɛkʋ taa, kɩwɛ tɛndɛŋa tɛɛ mbʋ a-hɛkʋ taa nɛ puwolo pɩsɩɩna pɩnaɣ 1923 taa. Pʋ-yɔɔ palaba kedizaɣ sɔsaɣ nakɛyɛ Lausanna tɛtʋ taa hasɩyaɖɛ fenaɣ kɩyakʋ nɛɛlɛ nɛ naanza n̄ɩŋgʋ, pɩnaɣ 1923 taa nɛ pan̄ɩɣ takayɩsɩ taa nesi nɛ pɩwɩlɩ se you tɛma ajɛɛ ana a-hɛkʋ taa.

Kedeŋa yɔɔ kajalaɣ you kɩlɛmʋʋ nakʋyʋ

You ŋgʋ kɩkɛ pʋyʋ sɔsɔm mbʋ pɩlaba waaɣ nɛɛlɛ n̄ɩŋga taa yɔ. Ɖooo yɔ, patana kɩ-ɖaɣʋ kaʋ. Kɩnaŋa pɩtɩŋɛ naŋa naŋa. Sɔɔjanaa yona-kʋ siŋŋ. Ɛyaa sakɩyɛ sɩba nɛ wondu sakɩyɛ wɛɛkɩ. Sɔɔjanaa ɛzɩ miiliyɔɔwaa 60 yɔ nɛ pɩɖɛɛ pʋ-yɔɔ labana you ŋ́gʋ.

You ŋgʋ kɩ-ɖɩlaɖɛ ɛyaa ɛzɩ miiliyɔɔwaa nakʋ mbʋ yɔ sɩba nɛ pʋkʋ ɛyaa ɛzɩ miiliyɔɔwaa nɛɛlɛ mbʋ yɔ. Ɛzaɣtʋ tɔm lɛɛtʋ ndɩ ndɩ laba ɖɔɖɔ you ŋgʋ kɩ-ɖɩlaɖɛ : paɖɩzɩ Aarɩmeenii n̄ɩma pɩnaɣ 1915 nɛ puwolo pɩsɩɩna pɩnaɣ 1916 n̄ɩŋga taa. Poyo ɖɔɖɔ kajalaɣ you lɩŋgamʋʋ sɔsɔʋ ŋgʋ payaɣ se "Atlantique" yɔ kɩ-taa pɩnaɣ 1917 taa. Pɩnaɣ ŋga ka-taa ɖɔɖɔ Ruusii ɛjaɖɛ taa n̄ɩma kʋyɩ pɛ-ɛjaɖɛ kewiyaɣ yɔɔ nɛ pɔɖɔɔnɩ ka-taa n̄ɩma nɛ ɖoŋ nɛ sɔsɔ Lénine kpaɣ kpelaɣ nɛ eyele nɛ Rueeii ɛjaɖɛ pɩsɩ Komiinism ɛjaɖɛ. Kʋdɔŋ sɔsɔʋ nakʋyʋ n̄alɩɩ pɩnaɣ 1918 taa nɛ pakʋm-kʋ hɩɖɛ se "Grippe espagnole". Kʋdɔŋ ŋgʋ kʋkʋ ɛyaa ɛzɩ miiliyɔɔwaa niidozo mbʋ yɔ nɛ pɩɖɛɛ pʋ-yɔɔ. Pɩtɩŋa payɩ mbʋ piyeba nɛ ɛyaa tɩŋa tɛzɩ liu lɔʋ kpem, pitiba paa anɩ ɛ-nandʋ taa yem yɔɔɔ. Ɛyaa mba paawɛ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, pɔtɔsɔɔ you ŋgʋ kʋ-tɔm kaʋ pɩkɔɔ pɩsɩɩna pa-sɩm wiye. You ŋgʋ kiyeba nɛ lɛɣzʋʋ sɔsɔm sakɩyɛ lɩɩ ajɛɛ kominanaa taa.

Kɩcɩyɩ ajɛɛ naayɛ hɔɔlɩ ndɩ ndɩ. Ajɛɛ ana yɔ "Austro-hongrois nɛ Russe nɛ Ottaman pa-ajɛɛ. Mbʋ payaɣaɣ se "Empire allemand" yɔ, pɩtatasɩ wɛʋ. Caama ɛjaɖɛ tatasɩ walʋʋ ɛzɩ ɖooo lɛ. Paɖaɣnɩ lɩzʋʋ Erɔɔpʋ nɛ "Proche-Orient" pɛ-tɛtʋ aŋjaʋnaa kɩfama. Komiinism yaa Temokraasii lɛɣzɩ "Monaarɩsii. Ɖooo mbʋ yɔ, kedeŋa kpeekpe taafɛyɩna ŋgbɛyɛ naɖɩyɛ kpɛm. Kajalaɣ you lɩna nɛ kɩ-wayɩ kɛ ajɛɛ laba lɩmaɣzɛ se paɖʋ kedeŋa kpeekpe ŋgbɛyɛ naɖɩyɛ nɛ ɖɩkandɩɣ ɖɩlʋ laŋhɛyɛ yɔɔ. Ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se "Société des Nations (SDN).

Mbʋ piyeba nɛ you ŋgʋ kɩlɩɩ yɔ, pʋtɔɖɔɔ, pʋwɛ mamatʋka tɩyɛ. Mɩsɩ kʋm fenaɣ kɩyakʋ 28, pɩnaɣ 1914 n̄ɩŋga taa Bosnie ɛjaɖɛ taa tʋ, ɛwɛ Serbe tɛtʋ taa, payaɣ-ɩ se Gavrilo Princip. Evebu ɛnɛ, ɛkʋ François-Ferdinand nɛ ɛlɛ halʋ. Ŋgʋ abalʋ ɛnɛ ɛkaɣna "austro-hongrois ɛjaɖɛ kpelaɣ kpaɣʋ ɖɩɖɩ n̄ʋʋdʋ sɩm wayɩ. Peeye Caama ɛjaɖɛ seɣti Autriche-Hongrie ɛjaɖɛ se ɖitaasu tɔm ndʋ. Se ɖɩkʋyɩ Serbe tɛtʋ yɔɔ. Pʋ-yɔɔ ajɛɛ ɖoŋ n̄ɩna ndɩ ndɩ paɣzɩ ɖʋʋ taabalɩyɛ nɛ ɖama. Naayɛ n̄atɩnɩɣ Autriche-Hongrie ɛjaɖɛ yɔɔ nɛ lɛlaa n̄atɩnɩ Bosnie n̄ɩnɖɛ yɔɔ. Mbʋʋ pɩlaba nɛ you kɔɔ kɩlɩɩ ajɛɛ ana a-hɛkʋ taa. Ŋgʋ ajɛɛ ana a-taa sakɩyɛ kɛwɛ tɛtʋ ndɩ ndɩ ajɛɛ n̄ʋŋ yɔɔ. Pʋ-yɔɔ you ŋgʋ kɩkɔma kɩtaɣna kedeŋa kpeekpe.