Kedeŋa kpeekpe kajalaɣ you caanaʋ tɔm

Pɩlɩɩna Wikipediya

Keteŋga kpeekpe kacalaɣ you caanaʊ tɔm: agoza fenaɣ 25 pɩnaɣ 1882 - hasɩyaɖɛ fenaɣ 28 wiye pɩnaɣ 1914

Triple-Alliance ñɔʊ Payaɣ se Triple-Alliance yɔ, pɩkɛna ajɛya naatozo nayɛ nana ɖama nɛ paɖʊ taabalɩyɛ se paanɩnɛ ɖama paa ɛbɛ taa kɔyɔ. Triple-Alliance ŋgʊ, kɩ-tɛ ajɛya kɔyɔ: Allɩmañɩ, Autriche-Hongri nɛ Italia. Payaɣ Triple-Alliance ŋgʊ ɖɔɖɔ se Triplice. Ŋgbɛyɛ ɖɩyɔɔ lɛ,Caama taa wɛ leleŋ lɛɛlɛɛ yɔ kɩpɩzɩɣ nɛ kɩha ɛsɛ cam;iyɛ nɛ kɩ-koyindu Fransɩ ŋgʊ kɩnaɣ nɛ ɛsɛ ɖooo you ŋgʊ kɩɩwɛ pɛhɛkʊ taa pɩnaɣ 1870 yɔ. Peeɖe mbʊ lɛ, Autriche-Hongrie ñehiu taabalaa se kɩpɩzɩ nɛ kɩlʊbɩna kɩ-koyindu, Russe, weyi ɛcaɣ-ɩ tɔm kɛ Balkan taa yɔ.

Piyele nɛ Itaalii yɔ, kɩcaɣ se pɩwɛ ɛzɩmaa yɔ, kɩ-kpacayɩ Fransɩɩ ɛjaɖɛ. Pa-tɩŋga mbʊ yɔ, pañɩnɩɣ se paha ɛsɛ nɛ Fransɩ ɖɔɖɔ. Pɛ-ŋgbɛyɛ ɖɩ-yɔɔ ɖɔɖɔ kɛ keteŋga kpeekpe kacalaɣ you kaɣ tɩŋgɩnaʊ nɛ kituli you. Ɛlɛ pa-taabalɩyɛ ɖɩnɛ, ɖɩkaɣ sɩʊ kamaɣ kɛ agoza fenaɣ pinaɣ 1915, alɩwaatʊ ndʊ Italia yeki nɛ kɩha kɩ-taabalaa maɣmaɣ nɛ ɛsɛ you taa yɔ.

Fransɩ nɛ Ruusii sɔɔjanaa pañɩɣ taabalɩyɛ nesi: kɩyɛɛna fenaɣ 18 pɩnaɣ 1892 Fransɩ ɛ Rusia mba paɖʊʊ politiki nɛ sɔɔjɛtʊ taabalɩyɛ se pɩsa nɛ pataawɛɛ peɖeke nɛ palʊkɩna koyindinaa mba paba kpɛndaa yɔ. Pɩtasɩɩna piɖeke: Fransɩ ñɩnɩɣ se Rusia ɛkɩndɩ-kʊ liidiye nɛ pɩsɩna-kʊ. Pɩɩkaɣ pɩsɩɩna panaalɛ, pakaɣ wɛʊ naatozo alɩwaatʊ ndʊ Grande-Bretañɩ ñɔyʊna-wɛ yɔ. Pa-tabalɩyɛ nɖɩ payaɣ-ɖɩ se Triple-Entente.

Pa-taabalɩyɛ ɖɩnɛ, nɖɩ wɛna nɛ pɩñɔɔzɩɣ keteŋga kpeekpe kacalaɣ you sɩŋ.  

Paɖʊ taabalɩyɛ mbʊ lɛ, Fransɩ nɛ Royaume-Uni pɩha-wɛɛ nʊmɔʊ nɛ pacaɣ nɛ panɩɩna ɖama se ajɛya wena poyowaɣ a-yɔɔ yɔ, peceɣ. Mbʊ yebina nɛ Royaume-Uni yebina Fransɩ se ɛlɔ piyiŋ ɛzɩma ɛsɔɔlaa yɔ Terr-Neuve nɛ ɛnʊ kpakpasɩ Marɔɔkɩ yem kaɣlɛyɩtʊ. Pañɩʊ nesi nzɩ ɖomaɣ fenaɣ 8 wiye pɩnaɣ 1904.

Lakɩŋ fenaɣ 13 pɩnaɣ 1905 wiye Fransɩ yɔɔda kpayɩ se pɩsɩɩna puye nɖɩ yee hɔndʊ ɛlɩna Caama se tɩɖɛɣ ɖoli yaa tɩlɩna ɖɔlɩ se tiwoki Caama, ŋgʊ mʊʊ-tʊ. Fransɩ yɔɔdʊ mbʊ yɔ, pɩtɛkɛ yem mbʊ pʊ-yɔɔ yɔ, lɛlaɣ fenaɣ 4 wiye pɩnaɣ 1905 wiye kɛ Caama yɔɔdaa se Fransɩ hɔɔlʊʊ ŋgʊ payaɣ se Manche yɔ kɩnɛ lɩm mbʊ pʊcɔ Royaume-Uni nɛ pɩta yɔ, yee you ɛwɛ kɔyɔ, powolo peeɖe nɛ poyoo.

Hasɩ yaɖɛ kacalaɣ pɩnaɣ 1911 wiye Caama tiyina kpɩyʊ nɛ malɩfanaa kɛ Agadir kondolokop yɔɔ se kɩsɩna kɩ-tɛɛ ɛyaa yee you etulaa kɔyɔ. Pɩwɛɛ pɩlakɩ mbʊ yɔ lɛ, Fransɩ taa tala leleŋ mbʊ yɔ kɩsɔɔla Maroc tɛ Wiyau sultan Moulay Hafiz nɛ kɩ-ɛsɛ ñɛwɛ Marokɩ yɔɔ ɖɔɖɔ.Peeɖe Royaume-Uni kɔma nɛ kiteɣ Fransɩ. Caama ñana mbʊ lɛ, pɩtacaɣ-kʊ, ɛlɛ ɛzɩma kʊ-tɔɔnasɩ kaatɛma nɛ nɔɔsɩ kpatɩɣ-kʊ lɛ, kʊsʊ ɖiu ɖiu nɛ kɩɖɛɛ. Keteŋga kpeekpe kacalaɣ you sɔsɔʊ ñɔtɩna kpam mbʊ yɔ.


Archiduc François-Ferdinand nɛ ɛ-halʊ pa-sim Archiduc François-Ferdinand, weyi ɛkaɣa kɛʊ Autriche-Hongrie wiyau yɔ, ɛna ɛ-halʊ, Sophie de Hoenberg pɛyɛla powolo Sarajevo mɩsɩ kʊm fenaɣ 28 wiye pɩnaɣ 1914 lɛ, Sɛrbɩa evebu nɔɔyʊ (Gavrilo Princip, ɛwɛna pɩnzɩ 19,) kʊ-wɛpeeɖe. Putulaa kɛlɛ.Paa anɩ ɛɛtɛma ɖaŋgʊ; ajɛya tɛma a-tɩ tɛyʊ naatozo naatozo: Triple-Alliance(Autriche-Hongrie, Alɩmañɩ nɛ Italia) pɩtasɩna Triple-Entente (Rusia, Fransɩ nɛ Grande-Bretagne). Kpaagbaa mbʊ lɛ, Autriche-Hongrie tuli you kɛ Sɛrbɩa kɛ hasɩ yaɖɛ fenaɣ 28 wiye pɩnaɣ 1914. You ŋgʊ kɩkaɣ leeɖuu pɩnzɩ 14 nɛ asɛyʊ nɛ sɩm kaɣ labʊ sɩŋŋŋ.