Keɣa matʊ tɔm

Pɩlɩɩna Wikipediya

Keɣa matʊ tɔm pɩkɛ matʊ paɣtʊ tɔm ndʊ tɩkɛ ɖooo canaʊ tɔm yɔ nɛ tɩwɛɛ ndɩ ndɩ, nɛ ɖɩcɔna kɔyɔ sakɩyɛ taa lɛ, pama-tʊ cɛnzɩ com com ɛlɛ tɩwɛɛ tobi tobi nɛ panaɣ tɩ-taa ɖɔɖɔ keɣa fɛyɩ yɔɔdaɣ ɖɔɖɔ, pacatɩɣ tɩ-tɔmpee kɩcatʊ nɛ acaɣ leleŋ pɩtɩɩ fɛyɩ (tɔbʊʊ nɩɣ nɛ wiluu) nɛ tɩ-tɛ ɖama taa ɖʊʊ (ɖɔnɛ, keɣa cɛnzɩ maɣzʊʊ nɛ yɔɔdaɣ laɣsɩ). Keɣa tɔm tɔbʊʊ lɩzɩɣ caɣ kaɖɛ nɛ tɩlɛɛzʊʊ paa alɩwaatʊ nɖʊ mbʊ pʊyɔɔ paa kpaɣɖʊ ŋgʊ lɛ kɩlɩzɩɣ kɩ-tɔm nɛ tɩ-wazaɣ, tɩ-yɔɔ sɔzɩna ɖɔɖɔ mbʊ paa keɣa maɖʊ weyi maɣmaɣ ñɩndʊ.

Tɔmpiye keɣa ɖooo pɩnaɣ 1878 alɩwaatʊ taa lɛ pama-ɖɩ se poësie (putula naalɛ wena awɛ e ñʊʊ taa yɔ kaakɛna tʊkaɣ halɩmasɩ o nɛ e pɛ-hɛkʊ taa). Tɔmʊʊ keɣa matʊ tɔm nɛ e-tompee lɛɛna se keɣa maɖʊ, keɣa lɩna krɛkɩ kɩbɩnʊʊ kʊnʊŋ taa ποίησις (poiesis), lakaɣ ποιεῖν (poiein) tɔbʊʊ se labʊ, lubu. Mbʊ lɛ keɣa maɖʊ kɛ luɖu, yɔɔdaɣ lɩzɩyʊ. Mbʊ yebina nɛ paa keɣa maɖʊ weyi lɛ ɛsɔɔlɩ cɩmʊʊ tɔm nɛ tɔmpee ɖɔnɛ.

Ɖɩcɔna kɔyɔ kɩbɩnjaazɩ keɣsɩ ɖɩma, kɛlɛ pɩkɛ kɩjɛyɩɣ se papazɩ keɣsɩ tɔm cɔlʊʊ paa caanaʊ ɛyaa mba lɛ pɛ-tɛ (krɛkɩ Egipiti nɛ Ɛndɩ ŋgbaɣ mbʊ nɖɛɛ). Panaɣ se yɔɔdɩtʊ kʊyʊm ndʊ, ɛzɩ Afrika keɣsɩ maɖaa lɩna keɣsɩ tɔm tɛ.