Kahʊyaɣ sɔsɔɣa

Pɩlɩɩna Wikipediya

Kahʊyaɣ Sɔsɔɣa kʊdɔŋ kɛ loyuu cikpeluu taa sɔtʊ kʊdɔŋ. Kɩkɛ ɛyaa sakɩyɛ tɛ kʊdɔŋ kɩɖɛɖɛʊ ŋgʊ kɩlɩna Vibrio cholerae tɛ ŋñɩɩ cɩkaɣ cɔlɔ yɔ. Pacini ñɩnɩna nɛ ɛna kʊdɔŋ ŋgʊ pɩnaɣ 1854 nɛ Koch ɖaɣnɩ-kʊ naʊ pɩnaɣ 1883 taa. Keeke lɛ, kɩkɛ ɛyaa yeke koŋ kʊɖɔŋ. Pasɩma-kʊ nɛ tuda kahʊyaɣ nɛ ɖoŋ ɖoŋ kahʊyaɣ (hiluu nɛ loyuu cɩkpeluu) nɛ pʊñɔʊ ɛyʊ tomnaɣ taa lɩm tɩŋga. Kɩlaɣsɩ kpeekpe taa lɛ, kʊkɔŋna ɛyaa sakɩyɛ sɩm, pʊtɔbʊʊ se ɛyaa mba potowona-wɛ lɔŋ fɛɖaa tɛ yɔ.

Kʊdɔŋ ŋgʊ kɩ-tɛ ɖɛʊ tɩŋgɩɣna ɛyʊ yɔɔ, kɩlɩna mbʊ ɛyʊ lɩzɩɣ ɛ-tomnaɣ yɔɔ yɔ, pɩtɩŋna lɩm kɩñɔñɔm yɔɔ yaa tɔɔnasɩ nzɩ sɩwɛ asuluma yɔ sɩ-yɔɔ. Tɔnʊʊ taa alaafɩya ŋgbɛɛ ndɩ ɖɩwɛ kedeŋga kpeekpe yɔɔ ɖoŋ yɔ ɖɩwɩlɩɣ se kahʊyaɣ kʊdɔŋ Sɔsɔɣa tɩna, pɩtɩŋna ɛyaa kɩkalʊʊ yɔ lɛ, ɛyaa kudokiŋ mɩnɩɣ tɛ sɩm.

Kahʊyaɣ Sɔsɔɣa kʊdɔŋ kɛ lotu taa kʊdɔŋ kɩɖɛɖɛʊ ɖoŋ ŋgʊ ŋgʊ kɩlɩna Vibrio cholerae tɛ ŋñɩɩ cɩkaɣ cɔlɔ yɔ. Kɩ-tɛ ɖɛʊ tɩŋna helim taa yaa lɩm taa nɛ tɔɔnasɩ nzɩ sɩ-taa wɛ kʊdɔŋ ŋgʊ yɔ. Hiluu taasiziŋ (ɖɩkɩyaɣ 1,2 ŋtalɩ 1,8) kɛ pʊdʊ weyi ɛlʊkɩna kahʊyaɣ Sɔsɔɣa kʊdɔŋ pee yɔ. Pɩkɩlɩɣ ɖɔʊ (ɛzɩ ŋñɩɩ cɩkaɣ talɩɣ miliilita naa 100) papɩzɩɣ pɛtɛzɩɣ nɛ pakpa loyuu. Paasʊʊ tomnaɣ taa ɛlɛ, pañakɩ nɛ pɔñɔɔna loyuu taa lɩm kʊhʊlʊmɩŋ (hɛkʊʊ taa loyuu cikpeluu).

Kɩlɩzɩɣ sɔtʊ lɩm nabʊyʊ nɛ pɩwalɩ kadadayaɣ, pɩkɛ lɩm lɩɣ nɔmɔʊ kɩpaŋgʊ nɛ sodiyɔm nɛ kʊlɔrɩ (loyuu taa wonduu tɩŋga). Keeke taa lɛ, lɩm mbʊ pɩlɩɣ yɔ pɩɖanɩɣ-pʊ sɔyʊ, ɛlɛ, lɩm mbʊ pɩlɩɣ yɔ pɩwɛ ɛzɩ ɖɔɖɔ pɩɖaɣnɩɣ ñɔʊ tɛ lɩm yɔ. Mbʊ wɩlɩɣna kahʊyaɣ Sɔsɔɣaɣaɔ keeke tɛ wɛtʊ nɛ kɛ-tɛ ɖoŋ pɩzɩɣ pɩkɔna ɛyʊ sɩm pɩtɩŋna ɛzɩma lɩm tɛŋ ɛyʊ tomnaɣ taa yɔ.

Kahʊyaɣ ŋga kɛwɛ tuda. Kaawɩlɩɣ laɣsɩ nasɩyɛ. Kaawɩɣ ɛyʊ lotu, ɛlɛ, kahʊyaɣ kele kele nakayɛ lɩɣ. Kɛwɛ ɛzɩ mɔʊ lɩm nɛ ka-taa wɛ toota. Kalɩɣ mʊzʊŋ nɛ kɛkpɛndʊʊ ɛyʊ taa. Kɔɖɔ sakɩyɛ pɩtɩɩfɛyɩ (pɩtalɩ ɛzɩ lita mbʊ yɔ ñɩɣyʊ kʊyʊmʊ yɔɔ). Kahʊyaɣ masɩŋgʊʊ ŋga yɔ kanɩɣ ɛyʊ tomnaɣ piŋ nɛ kɛɖɛʊ kpɛdɛ kpɛdɛ egetiye mbilim. Ɛyʊ weyi kahʊyaɣ ŋga kɛwɛnɛ-ɩ yɔ pɩ-tɛ ɛyʊ ɛ-nʊ ɛtɔʊ ɖɔɖɔ siŋ.