Kaŋgbɩsɩ

Pɩlɩɩna Wikipediya

Kaŋgbɩsɩ Kaŋgbɩsɩ kɛ kuludasi tomnasi tɩnaa sɩwɛɛ ndɩ ndɩ yaa sɩkɛ kʊyʊmaɣ. Ɛkɛ pʊtʊ weyi pɔtɔkɩ-ɩ yɔ. Ɛnʊ yɔ lone nɖɩ ɖɩ-taa ɛñɔʊʊ yɔ ɖɩ-taa peeɖe mʊzɩŋ ɛtɔkɩ. Ɛkɛ tɩŋ ŋgʊ kɩfɛyɩna kpɛdɩŋ kpanjaɣ yɔ, ɛ-tɔɔnasɩ wɛ ndɩ ndɩ. Ɛ-tɛ ñɔʊʊ ɛzɩ payaɣ-ɩ se kaŋgbɩka yɔ ɛtɛkɛ tɩŋ ɛfɛyɩna hatʊ ɛfɛyɩna ɖɔɖɔ lila ɛfɛyɩ mɔɔyɛ. Lɛɣtʊ piliŋga nakayɛ wɛɛ nɛ kalakɩ kaŋgbɩsɩ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ.

Ɛyaa sakɩyɛ wɛna yatʊ sakɩyɛ pɩcɛlɩna kaŋgbɩka yɔɔ, kɛlɛ ɖooo hoohoo canaʊ ɛyaa tɩŋa tɔtɔkɩ camɩyɛ kaŋgbɩsɩ. Mbʊ lɛ, palɩ pɩnaɣ 1991 kɛ Ötzi yɔɔ lɛpanaɣ se pɩ-tɛ ɛyʊ ɛnʊ, ɛɛwɛɛ ɖooo pɩnaɣ 2500 pʊcɔ palʊlɩ Yeesuu Krɩstʊ, kpeŋanaɣ e-huyuu taa kaŋgbɩsɩ naalɛ, kʊlʊmaɣ pɔŋ kifeziŋ sakɩyɛ tɛ ñɩŋa ŋga palakɩna ɖɔkɔtɔ tɛ kɔɔ nɛ ŋga payaɣ se amadou kʊkʊ paɖʊɣanaɣ miŋ, mbʊ wɩlɩna se pɩ-tɛ alɩwaatʊ taa ɛyaa mba patɔkaɣnaɣ lakʊ nɛ tɩŋ pee yɔ pɔtɔkaɣ ɖɔɖɔ kaŋgbɩsɩ, ɖɔɖɔ ɛzɩ sɔnɔ wɛɛ anɛ taa ɛyaa sakɩyɛ lakʊʊ ɖɔɖɔ yɔ.

Hɩɖɛ champignon pʊ-tɔbʊʊ kabɩyɛ taa kaŋgbɩka lɩna Fransɩɩ kɩbɩnʊʊ kʊnʊŋ taa ɖooo kpaɣɖʊ 13 wɛɛ taa champignuel (pɛlɛɛza pʊyɔɔ tɩnɩyʊ -on) pɩlɩna latɛŋ kʊnʊŋ taa se campinolius nɛ pʊ-tɔbʊʊ se lakɩŋ taa caɣyaa tɔɔnaɣ cikpelaɣ yaa ŋga kɩñɔʊʊ hayɩm naa taa yɔ (ɛlɩna –ŏlu campania), ɛlɛ maɣmaɣ ñalɩna latɛŋ taa campus, pʊ-tɔbʊʊ se lakʊ, ŋgʊ haɣna hayɩm, kɛdɛnzɩ.

Ɛyaa kaaɖɔ sakɩyɛ mba palakaɣ tʊmɩyɛ kaŋgbɩsɩ yɔɔ yɔ. Pa-taa kɔyɔ Persoon, Rudolphi (pɩnaɣ 1807), Link, Nees, Unges (pɩnaɣ 1833) nɛ Naegeli (pɩnaɣ 1842) nɛ E.M.Fries. Elias Magnus Fries kʊyʊm ɛnʊ (pɩnzɩ 1794 ŋtalɩ 1878) pɛɖɛyɩ-ɩ se kaŋgbɩsɩ Linné, kaalɩzɩna kajalaɣ kɛ kaŋgbɩsɩ cɔlɩtʊ tɔm mycologicum (1821-1832) pɛ-tɛ alɩwaatʊ ndʊ kaŋgbɩsɩ yɔɔ kpɛlɛkɩtʊ tɔm paaza.