Akɔnta

Pɩlɩɩna Wikipediya

Akɔnta, tʊzɩtʊ nɔmɔʊ taa lɛ akɔnta labʊ kɛ tʊzɩyɛ lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ pɩyʊ ɛtaakpaɖɩ lɛɛbʊ yem yɔ. Kiɖe tɛɛ lɛ pɩ-tɛ pɩyʊ kɩkpaɖɩŋ kaakɛ ñʊŋ kɩkalɩŋ. Pɩkɔma ɛjaɖɛ ɛsa feŋ lɛ anasaayɩ ñɩɣtʊ ndɩ ndɩ lɩɩ nɛ pɩsaŋ palakɩ akɔnta kɛlɛʊ.

Tɔmpiye akɔnta, nɖɩ kɛna lɛɣtʊ nɛ tɩlɩtʊ laɣsɩ kɛ nɔɔnɔɔ ɖa-alɩwaatʊ tʊnɛ tɛ kɛlɛmʊʊ, ɖɩlɩna latɛŋ se calculus nɛ ɖɩ-tɔbʊʊ kaʊʊ cikpeluu. Kaŋ cikpeŋ ɛnʊ ɛɛkɛ ɖooo kiɖe tɛɛ lɛ akɔnta kalɩtʊ natʊyʊ halɩ nɛ ɑ-alɩwaatʊ tʊnɛ yɔ. Paɖʊwaɣ kaŋ nɛ pɛkɛdɩɣ nɛ ɛyaa, kpɩna yaa tɔɔnaɣ nɛ sɔzʊʊ tɛ akɔnta yaa pasʊʊ ñɩŋʊ. Pɩɩkɛ ɛsa tɛ akɔnta nɛ ɖiɣɖiɣ ñɩŋʊ, ɛɛkɛ kajalaɣ wɩlɩyʊ paa hɔʊ ŋgʊ kɩ-taa akɔnta nɔmɔʊ taa.

Abɛɛ palakɩŋna akɔnta, Ishango mɔɔ ɖɔɖɔ ana payaɣ se Ishango ɖaŋ, pʊtʊnaa mba palakanaɣ akɔnta. Kajalaɣ akɔnta lɛ kalɩyasɩ palakanaɣ tʊmɩyɛ (pakalɩɣ wondu ñʊʊ tɩ-huɖe taa, pakalɩ sɔɔjanaa ñʊʊ kaŋ taa, pakalɩ kɩyakɩŋ ñʊŋ kɩyakɩŋ tɛŋɛlɛ yɔɔ yaa fenasɩ takayaɣ taa, liidiye hɛyʊ wondu ɖɩyaɖɛ taa yaa lambuu hɛyʊ).

Ɖooo ɖa-canaa cɔlɔ lɛ kaŋ cikpeŋ pakalanaɣ (calculi), yaa pakalaɣ nee nɔsɩ yɔɔ kɛnɛ. Kɛlɛ Room mba ñaɖanɩ ñɔɔzʊʊ laɣsɩ ɛzɩ ɛsakuliye takayaɣ kɩkalaɣ nakayɛ yɔɔdʊʊ yɔ Martianus Capella mana-kɛ pɩnaɣ 420 cɔlɔ mbʊ yɔ.