1870 you tɔm

Pɩlɩɩna Wikipediya

Prusse Guillaume Ier kata Fransɩɩ Benedetti weyi ɛkɛ Ɛsɩpaañɩ ɛjaɖɛ taa cayʊ kɛ peeɖe lɛ, pɔyɔɔdɩ ñʋʋdʋ Otto Von Bismarck. Ɛwɛ ɖooo Bad Ems lɛ etiyina-ɩ tɔm tʊnɛ se ɛnʊ tɔsɔɔlɩ se ɛ-ɖɛtʊ, le Prince Léopold de Hohenzollern-Sigmaringen ɛsɩɩ ɛ-hɩɖɛ se ɛkɛʊ Ɛsɩpaañɩ ɛjaɖɛ wiyaʋ. Bismark tɩɩ nɩ tɔm ndʊ mbʊ lɛ, ɛtɔ se pɛtɛ wiyau ɛnʊ ɛyɔɔdɩ tɔm ndʊ ɛzɩ ɛkɛ ɛcam yɔ etiyina takayaɣ kpaagba mbʊlɛ nɛ ɛtɔ se: wiyau kiza se ɛtɔsɔlɩ se ɛna Fransɩɩ tɛ wiyaʋ nɛ ɛtɔsɔɔlɩ ɖɔɖɔ se ɛtasɩ-ɩ natʊyʊ heyu. Pɩlaba se Ems tʊ Fransɩɩ tɛtʊ kɛlɛ mbʊyɔ nɛ kpaagbaa mbʊyɔ lɛ Napoléon III tuli you kɛ Prusse kɛ hasɩ yaɖɛ fenaɣ hiu nɛ nakʊ wiye.

Bismark weyi ɛɛsɔɔla se ɛ-tɛ Prusse ehuu yɔ, ɛnʊ esidina tɔm ntʊ payɩ nɛ ekuli Napoléon III pana. Peeɖe kpaagba mbʊ, ɛtatɩɩ ñɩnʊ se ɛna e-egbele lɩmaaza nɛ ɛtɩ tuli you ŋgʊ ɛ-tɛ soɔjanaa tatɩɩ ñɔɔzɩ patɩ. Prusse Caama tɛ sɔɔjanaa wɛ 800 000 ŋgʊ Fransɩɩ ñɩma kpɛnda 250 000. 1870 you ŋgʊ kɩna kɩndɩ kpem. Pɩlakaɣ ɛzɩ fenaɣ nɛ hɔɔlʊ mbʊ yɔ lɛ, Prusse tɛ sɔɔjanaa tɔyɩ Fransɩɩ ñma nɛ panaŋgɩ Paris tɛtʊ caɣcaɣ.

Pawaba Napoléon III kɛ Sedan[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Salaŋ fenaɣ naalɛ ŋgʊ wiye Prusse tɛ sɔɔjanaa nɛ Saxe mba pɔcɔ Sedan nɛ pata kolokoto. Pañɩnaɣ se paɖʊ nesi kɛ Bazaine kɛ Metz tɛtʊ taa pʊcɔ. Fransɩɩ sɔɔjanaa, tɛyɩ tam nabʊlɛ taa nɛ pɔtɔɔɖɔ mbʊ lɛ, patakpaɣ nabʊyʊ Prusse ñekima cɔlɔ. Pawabɛ wɛ mbʊ lɛ, Napoléon III kaawɛ peeɖe tɛtʊ taa nɛ patɩkpaɣ-ɩ nɛ paɖʊ salaka. Parɩs tɛtʊ taa samaɣ kpeekpe nɔsɩ ɖɛya caŋ pala kediizaɣ nɛ paɖɩzɩ Empire ŋgʊ nɛ République III ñɩŋgʊ paazɩ. Wiyaʋ se nɛ ewolo ɛɖʊ kʊyʊʊ kɛ Angleterre nɛ peeɖe ɛkaɣ sɩbʊ pɩnzɩ naadozo wayɩ.

Prusse mba paɣzɩ Paris tɛtʊ yɔɔ cɔnaʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Prusse mba cɔ Parɩs tɛtʊ kodolo nɛ pata lɛ, paaɖoye hɔzɩŋ kou na kpaa kpaa. Sɔɔja sɔsɔ weyi payaɣ-ɩ se Gambetta yɔ, ɛna ɛyaa ɖɔŋ tɩnaa pɛcɛyʊ pa-tɩ wɩsɩ nɛ ɖoo se palɩzɩ Parɩs tɛtʊ tɩ-koyindinaa nesi tɛɛ ɛlɛ fenasi 5 wayi kɛ tɔm taa kaɣ yaʊ kpayɩ kpayɩ. Nikaɣ nɛ ñɔɔsɩ pakpata-wɛ camɩyɛ mbʊ lɛ, kɔlaɣ fenaɣ kɩyakʊ 28 wiye pɩnaɣ 1871 lɛ, Fransɩɩ you laɖaa sɩɩ pɔ-hɔzɩŋ nɛ pɔtɔ size pɑñɩɣza you kɛ mbʊ.

Bazaine kpiyu ewondu kɛ Metz[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Sɔɔja sɔsɔ weyi payaɣ-ɩ se Maréchal François Achille Bazaine yɔ, ɛcɔnaa se ɛɛkaɣ nabʊyʊ kpaɣʊ po-you ŋgʊ kɩ-taa lɛ, ɛ-na ɛ-ɛsɔɔjanaa 180 000 pekpii pɔ-sɔɔjɛtʊ wondu kɛ Metz. Fenasi naalɛ ñɛtɛŋaɣ lɛ, pɩtalɩna Napoléon III kɛlɛ se ɛkpaɣ ɛ-ñɩndʊ kɛ Sedon. Ŋgʊ ɛyʊ ɛcɔnaa kɔyɔ, Bazaine sɔɔjana kɛkɛŋna Fransɩɩ tɛ kpagbaa lidaʋ. Pɩnzɩ naatozo wayɩ lɛ, pɩkɩla Bazaine kɛlɛ nɛ pakpa-ɩ se paɖʊ-ɩ sɩm ɛlɛ ñʊʊtʊ Maréchal MacMahon ñaya ɛ-ñʊʊ nɛ peyebi-ɩ.

Sɔɔja sɔsɔ Maréchal Moltke kɛ Belfort kpaɣ kɔlaɣ fenaɣ 18 pɩnaɣ 1871[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Sɔɔja sɔsɔ Maréchal Moltke wɛ Belfort samaɣ ɛzɩ 40 000 nɔɔ yɔɔ. Pɩlaba mbʊ lɛ, sɔɔja sɔsɔ Colonel Denfert-Rochereau ñaɣ pana sɩŋŋŋ nɛ ɛkandayɩ tɩ-yɔɔ pɩtalɩ ɛzɩ kɩyakɩŋ 104 mbʊ yɔ nɛ pɩwayɩ lɛ, Belfort kpii kɔ-tɔnaa kɛ lɛlaɣ fenaɣ 18 pɩnaɣ 1871.

Caama ɛjaɖɛ taa ñɩma wana you nɛ kɩpaɣzɩ Fransɩɩ tɛtʊ kpacayʊ. Paris ñaɣ pana se kɩlɩ pɩ-taa ɛlɛ kɩwɩ tɔnʊʊ. You nɛ ñɔɔsɩ pakɩla France lɛ, nɛ pahaba kʊ-ñʊʊ tʊ Trochu lɛ, Parɩs ɛjaɖɛ kpakɩɣ ɖɩ-wondu. Versailles tɛtʊ taa kɛ Prusse nɛ Fransɩɩ mba pañɩʊ takayaɣ taa nesi kɔlaɣ fenaɣ taa se paatasɩɣ labʊ you. Takayaɣ kanɛ kɛ-tɛ nesi ñɩɩʊ wɛɛ nɛ pɩlakɩ Paris mba ɛzɩ pɛkɛna fɛyɛ tɔm yaa kɔŋgɔmtʊ yɔ.