Ɛjaɖɛtʋ nɛ sivizim

Pɩlɩɩna Wikipediya

Ɛjaɖɛtʋ nɛ sivizim

Kanɖaʋmabʋ Paalʋlʋʋ nɔɔyʋ nɛ ɛ-ɛjaɖɛtʋ (tɛbaɣwɛtʋ) kpaagbaa, kɛlɛ paa anɩ ɛpɩsɩɣ tɛtʋbɩɣa (tɛbaɣ) kɩpɩsʋ. Ɛjaɖɛtʋ kɛna kpɛlɛkʋʋ, ŋwɛɣ lʋbɩyɛ yɔɔ kaahɛzaɣ, ŋwɛɛ panañaɣʋyɔɔ alɩwaatʋ tɩŋgɛ. Samaɣ ŋga kɛwɛ pɛɛyɛɛ taa yɔ, kɛ-tɛtʋbiya halla nɛ abalaa tɩlɩtʋ, lakasɩsɩmtʋ nɛ wɛtʋsɩmtʋ, pe-kpegbekawɛʋnɛ palakasɩ kɩbanzɩ yɔɔ kañɩlɩɣ nɛ kakʋyʋʋ, nɛ pɩ́sá nɛ kɛ́wɛɛ fɩya. Pʋ-nʋmɔʋ taa lɛ, samaɣ taa camɩyɛɖɔnɛ yɔɔ sukuli wɩlʋʋ wazaɣ kɛlɛ se pɩ́sɩna kɛ-ɛsɛ kulina ɛyaa ɛsɛ nɛ politiki, tɔsʋʋ, samaɣ, sɔnzɩ nɛ demokrasii.

Afrika wɩsɩ ɖʋɖʋyɛ taa Ajɛyaa tɔsʋʋ ŋgbɛyɛ taa ajɛyaa cabɩ naayɛ wɛ you taa, demokrasi tɩlasɩ ñɔkɔɔ sɩsɔzɩ pʋyɔɔ, ɛzɩ takayɩsɩ ɖʋzʋʋ wayɩ ɖama kɩɩnɩnaʋ, takayɩsɩ ɖʋzʋʋ taa ɛyaa kɩɩɖɔʋ; mbʋ yekina nɛ tɔsʋʋ nɛ samaɣ tʋma iihukuu, lanzɛzɩyɛ tʋma iihukuu Afrika hɔɔlʋʋ ŋgʋ ki-taa.

  • mbʋ yebina nɛ pɩkɛna kɩjɛyʋ siŋŋ se pokuli samaɣ taa ɛyaa ɛsɛ tɛtʋbɩɣa wɛtʋ nɛ ka-tʋmɩyɛ lakasɩ pa-nʋmaŋ taa.
  • Pʋwɛ se ɖʋlʋ nɛ, ajɛya nɛ ajɛkpaka taa ɛyaa nɩɩna ɖama, paña ɖama sɔnzɩ, paña ɖɔɖɔ ajɛya nɛ ajɛkpaka paɣtʋ ndʋ pamaɣmaɣ panɩna ɖama palɩ yɔ.

Ɛjaɖɛtʋ tɔbʋʋlɩzʋʋ Ɛjaɖɛtʋ : tɛtʋbɩɣa kɩbaŋga kɛnaʋ. Ɛjaɖɛ taa, “ɛyʋ weyi ɛwɛna waɖɛ se ɛla ɛyaa yem ñɩmba nɛ politiki laɖaa tʋma nɛ pɩhaɣ-ɩ nʋmaʋ se ɛɖʋzɩ takayɩsɩ yɔ”, ɛnʋ payaɣ size tɛtʋbɩɣa. Tɛtʋbɩɣa wɛtʋ kɛ tɛtʋbɩɣa kɛʋ nɛ pu-yuŋ wɛnaʋ. Tɛtʋbɩɣa wɛtʋ wɩlɩɣna se akele wɛ ɛyaa taa; paa caanaʋ taa coka taa yaa sɔnɔ ajɛya taa, mbʋ pɩkɛna. Ɛjaɖɛtʋ haɣna ɛjaɖɛ taa ɛyʋ nɩmaʋ se ɛ́waa polititiki waɖɛ hɔɔlɩŋ ndɩndɩ yɔɔ, ɛtɩlɩ ɛ-tʋma nɛ ɛ-sʋʋtʋ nɛ ɛɖʋ nesi e-cejewiye taa yaa e-politiki hɔɔlʋʋ taa palakɩ tʋma wena se awazɩ samaɣ yɔ a-taa.

Tɛtʋbɩɣa: Tɛtʋbɩɣa kɛ ɛjaɖɛ taa ɛyʋ weyi ɛwɛna wala nɛ sʋʋtʋ komina cɔlɔ yɔ. Kɛkɛ ɖɔɖɔ ɛyʋ weyi eluuzuu ɛdɩ kewiyaɣ tɛɛ nɛ kakandɩɣ ɛ-yɔɔ yɔ. Tɛtʋbɩɣa wɛna sʋʋtʋ siŋŋ ɛzɩ: lambu hɛyʋʋ, paɣtʋ ndɩ ndɩ ñam, sɔɔjɛɛtʋ tʋmɩyɛ labʋ, takayɩsɩ ɖʋzʋʋ...

Pʋpɔzʋʋ size ɛyʋ ɛyʋ ɛsʋtʋyɩ, ɛwɛɛna ɖɔɖɔ tɛtʋbɩɣa takayaɣ paa ɛnɛ ɛ-caa nɛ e-ɖoo pɛdɛkpɛndɩ ɛjaɖɛ yaa pɛdɛkɛ ɛjaɖɛbɩɣa, pʋcɔ nɛ ɛwɛɛna ɛjaɖɛbɩɣa yuŋ.

Ɛjaɖɛtʋ nɛ ɛjaɖɛ taa huuu tɔm Pʋcɔ nɛ pɔyɔɔdɩ ɛjaɖɛtʋ nɛ tɛtʋbɩɣa pɔ-tɔm ɛjaɖɛ naɖɩyɛ taa’lɛ, pɩkɛna kɩjɛyʋʋ size patazɩ pɩdaa kpayɩ kpayɩ. Pʋyɔɔ yɔɔ pɔtɔŋ size tɛtʋbɩɣa kɛ ɛyʋ weyi ɛwɛna ɖoŋ politiki tʋma labʋ yɔɔ, ɛzɩ nesiɖʋʋ ɛjaɖɛ ɖɔkʋʋ paɣtʋ ndɩ ndɩ lɩzʋʋ tɔm taa; politikidɩnaa nɛ samaɣ yɔɔ cɔnɩyaa nʋmaŋ kɩbaŋ tʋʋzʋʋ.

  • Pɩkɛna kɩjɛyʋʋ size, paa ɛyaa samaɣ ŋga’lɛ, puhuu nɛ kɛ paa mbʋ lɛ pɩdaa, nɛ ka-taa ɛyaa wɛ pɛɛ, lanhɛzɩyɛ nɛ ñɩm pa-taa. Mbʋ labɩna nɛ ɛyaa mba pɑlɩzɩ-wɛ size pokuli samaɣ ɛsɛ, nɛ patasɩ-kɛ lɔŋ yɔ, padaaɖo, paddaleɣyi, padaala kpɔzɔɖɔtʋ pa-tʋma ana aɖɩlaɖɛ.
  • Pɔyɔɔdʋʋ ɛjaɖɛtʋ tɔm demokrasii ɛjaɖɛ naɖɩyɛ taa kɔyɔ, paa tɛtʋbɩɣa ŋga lɛ, kɛwɛna waɖɛ, pɩkɛna-kɛ sʋʋtʋ ɖɔɖɔ size kaɖʋ kɔ-nɔɔ samaɣ ndɔnjɔɔlɩyɛ taa, nɛ pɩsɩna paa-anɩ. Tɛtʋbɩɣa kɛ ɛyʋ weyi ɛcɔŋna mba pɛwɛ kewiyaɣ kpeɣlaɣ yɔɔ yɔ pa-tʋma labʋ taa; ɛsaŋ-wɛ yaa, eheyuu-wɛ wembu palakɩ nɛ pɩdaa ɩɩtʋʋ yɔ.
  • Pʋwɛɛ size tɛtʋbɩɣa ɛña kɛ-ɛjaɖɛ paɣtʋ nɛ kɔɖɔ tɩ-yɔɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, demokrasii tʋma hɔɔlɩŋ nɛ paɣtʋlɩzɩyaa paɖʋna-tʋ.
  • Ɛjaɖɛtʋ kpeetaɣ yekina nɛ tɛtʋbiya cɛyɩ sɩdɩ nɛ sɩla tʋma ndɩ ndɩ samaɣ taa; ɛzɩ sɩ-haɖaa taa, ɛjaɖɛ kɛbɛlɛsasɩ taa, ɛjaɖɛ taa, nɛ kedeŋg kpeekpe taa. Mbʋ haɣna tɛtʋbiya nzɩ ɖoŋ , ɖɔɖɔ se siwolo sɩlɩzɩ sɩ-lɩmaɣza samɣ nɛ politiki ndɔnjɔɔla kedizasi sɩsɔsɩdaa. Ɛlɛ pʋpɔzʋʋ size paa tɛtʋbɩɣa ŋga lɛ, yee kacaɣ size paña ka-wala kɔyɔ, kadaasɔɔ ka-sʋʋtʋ yɔɔ. Pɩkɛna sʋʋtʋ paa tɛtʋbɩɣa ŋga se katɩlɩ lalaa wala nɛ kañam-yɛ.

Tɔsʋʋ tɔm taa, ɛbɛ payaɣ ɛjaɖɛtʋ Pɔyɔɔdʋʋ ɛjaɖɛ tɔsʋʋ tɔm kɔyɔ, pakaŋ ñʋʋ tɛtʋbɩɣa sʋʋtʋ kɛ-ɛjaɖɛ tɔsʋʋ huuu nʋmaʋ taa.

  • Pɩkɛna kɩjɛyʋʋ se pokuli tɛtʋbiya ɛsa kɛ pe-nesiɖʋʋ nɛ pa-sʋʋtʋ pɛ-ɛjaɖɛ tɔsʋʋ huu tʋma ndɩ ndɩ taa, ɛzɩ lambu ɖʋʋ. “Lambu ɖʋʋ wazaɣ tɩlʋʋ” (civisme fiscal) yekina tɛtʋiya pɩzɩ sɩɖʋʋ lambu faa. Mbʋ lakɩna nɛ kewiyaɣ wɛ kɛ-tɩyɔɔ tɔsʋʋ nʋmaʋ taa nɛ kalakɩ ka-tʋma ndɩ ndɩ kaalɛyɩtʋ.