Ñʊŋ kalʊʊ tʊmɩyɛ

Pɩlɩɩna Wikipediya
Factorisatie
Algebraic equation notation

Ñʊŋ kalʊʊ tʊmɩyɛ (ceu kʊnʊŋ taa lɛ, al-jabr) pɩkɛ tʊzɩtʊ tʊmɩyɛ taa piliŋa nakayɛ ŋga keyeki se ɛyʊ ɛtɩlɩ akɔnta labʊ yɔ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ taa. Kpaɣ ɛzɩ ɖooo pɩɩwɛʊ nɛ kpɛlɛkɩtʊ ndɩ ndɩ ndʊ ɛyʊ sɩma yɔ taa lɛ pɩkɛ kɩjɛyʊʊ se ɛyʊ ɛtɩlɩ ñʊŋ kɩtɩlɩŋ siŋ lɩzʊʊ tʊmɩyɛ ɛzɩ Descartes labʊ yɔ.

Tɔmpiye ñʊŋ kalʊʊ lɩna takayaɣ kɩmamaɣ nakayɛ cɔlɔ pama-kɛ pɩnzɩ 825 cɔlɔ mbʊ yɔ, Kitāb al-mukhtaṣar fī ḥisāb al-jabr wa-l-muqābala (ɖɩ-tɔbʊʊ akɔnta tobi tobi matʊ pɩtɩŋna ɖaɣnɩɣ pɩsɩnaʊ nɛ tʊkaɣ ɖʊʊ pɔ-yɔɔ), ɖɩlɩna tʊzʊʊ tʊmɩyɛ tʊ ɛkɛ pɛrɩsanɩ tʊ payaɣ-ɩ se Al-Khwarizmi. Takayaɣ ŋga ka-taa maɣzɩm tɔmpee naayɛ piŋ ana yɔ se patɩlɩ ñɩm peyebinam akɔnta labʊ, tɛtʊ maɣzʊʊ nɛ tɩ-tɛyʊʊ, tadɩyɛ labʊ nɛ ŋgbaɣ ŋɖɛɛ mbʊ yɔ.

Ɖooo canaʊ Egipiti nɛ Babiloni ɛyaa tɛ lɛ paatɛma wɛnaʊ laɣsɩ nzɩ mbʊ pakpaɣna nɛ pala pa-akɔnta yɔ. Eyaa mba paasɩma kɩmaŋ tɛyʊʊ tɔm. Babiloni ɛyaa lakaɣ tʊmɩyɛ nɛ kɔyɛ labʊ nʊmɔŋ takayasɩ lɛɣtʊ halɩ pʊcɔ Euclid alɩwaatʊ. Ɛzɩ ɖɩkpaɣ Papirus Rhind (weyi paasɩ-ɩ Museum Londrɩ tɛtʊ taa yɔ, ɖooo pɩnaɣ 1650 alɩwaatʊ pʊcɔ palʊlɩ Yeesu Krɩstʊ ɩɩwɛɛ, taa kaawɛ tɔm tʊnɛ yɔ se pʊpɔzʊʊ se patɛyɩ kuluŋuluu kpɔnɔ naa 100 ɛyaa hiu pa-taa kɔyɔ mɛlɛ sayʊ, tʊma yɔɔ cɔnɩyʊ nɛ feŋiyu kʊyʊm, nɛ pa-taa paa weyi mʊwaɣ nabʊlɛ tɛ. Ɛzɩma pɛcɛlɛ kʊyʊm.

Injektivesobjekt

Tɔm kɛdɩtʊ wɩlɩɣ se Pise Léonard weyi ɛsɛ hɩɖɛ se Fibonacci kɔŋna-tʊ nɛ Afrika nɔmɔŋ wobitu alɩwaatʊ taa. Paasɔ tɩ-yɔɔ kɛlɛ Gerbert Aurillac tʊ, kaalaba tɩ-yɔɔ tʊmɩyɛ Cordoue, nɛ ɛtɔ se pakpa Krɩstʊ mba nɛ pacaɣ pɔ-yɔɔ nɛ tʊ yee ɛpɩsɩ papa pɩnaɣ kudoku tɛ ŋga taa kɔyɔ pʊpʊ alɩwaatʊ taa payaɣ-ɩ se Sylvestre 2 tʊ. Papa Gerbert Arillac tʊ kaakɔŋna pɩnaɣ 1000 alɩwaatʊ kɛ mayaɣ 0, Ɛndɩ tʊzʊʊ tʊmɩyɛ tɩnaa kaalubina-kɛ Al-Khwarizmi nɛ Abu Kamil, ɛyaa pa nɛ paa-naalɛ papa ñaayeba nɛ patɩlɩ-kɛ ampiiri kpeekpe taa nɛ Cordou tɩŋa taa.