Ñɔsɩ ñalʊ fɔɔfɔɔ

Pɩlɩɩna Wikipediya

Ñɔsɩ ñalʊ fɔɔfɔɔ kɛna cɩɖɩ cɩɖɩ wɛʊ tɛ fɔɔfɔɔ lɩm mbʊ pañalɩɣna ñɔsɩ yɔ. Sakɩyɛ taa, ñɔsɩ fɔɔfɔɔ ŋgʊ kɩkɛ lɩm nɛ nabʊyʊ taa lɛ, palakɩ-kʊ nɛ kɩwɛ ɖoŋ kaŋ kaŋ yaa kɩkɛ pʊʊyʊʊ. Papɩzʊ pasaa-kʊ ɖɔɖɔ nɛ kɩwɛ kɔɖɩɩɩ naanʊm tɩyɛ. Kɩwazaɣ kɛlɛ se pañalɩna ñɔsɩ yaa paɖaanɩna-sɩ yaa ɖɔɖɔ pacanɩna-sɩ. Kɔ ndɩ ndɩ kɛ palakɩna ñɔsɩ ñalʊʊ fɔɔfɔɔ ŋgʊ nɛ kɩ-taa lɛ, kɔ naayɛ kʊʊ keteŋa yɔɔ mbʊ pʊcɔ-ɖʊ nɛ pɩta yɔ. Pʊyɔɔ kɛ pɩfɛyɩ camɩyɛ se ɛyʊ ɛkɩlʊ ñalʊʊ ɛ-ñɔsɩ nɛ fɔɔfɔɔna mba yaa paa ɛna ñɔsɩ fɔɔfɔɔ ŋgʊ lɛ, ɛkpaɣ se ɛñalɩɣna e-ñɔsɩ. Ñɔsɩ ñalʊʊ fɔɔfɔɔnaa nabayɩ ñeki ñɔsɩ kpɛzʊʊ mbʊ pʊyɔɔ yɔ, ñʊʊ tɔndʊ kpɛzaa yaa pɩlaba yeŋ.

Kasey Herbert kɛŋna kacalaɣ-tʊ weyi ɛsa ñɔsɩ ñalʊʊ fɔɔfɔɔ yɔ. Ñɔsɩ fɔɔfɔɔnaa mba ɛɛsaa yɔ, ɛpɛdaɣ-wɛ Lɔndɩɖɩ tɛtʊ taa, ɖenɖe palʊla-ɩ yɔ. Ɛ-fɔɔfɔɔ ñɔsɩ nzɩ, Sake Dean Mahomed kpaɣ nɛ ɛtʊlɩ nɛ faaɖɩ ñɔsɩ faaɖɩ nakʊyʊ kɛ Pirigitoni tɛtʊ taa pɩnaɣ 1814. Pɩɩkɛna feveku nakʊyʊ nɛ kɩñalɩɣna ñɔsɩ nɛ ñɔsɩ fɔɔfɔɔ ŋgʊ. Sake Dean Mahomed kɛ Ɛndɩ ɛjaɖɛ taa tʊ nɛ palʊla-ɩ Patna tɛtʊ taa. Ɛ-tʊmɩyɛ ɖɩnɛ ɖɩkpaza ɛ-hɩɖɛ nɛ ɛsɔ taa nɛ ɛɛkɛ weyi ɛñalaɣ yaa ɛlakaɣ awiya GeorgeIV nɛ Guillaume IV yɔ pɔ-ñɔsɩ.

Ɛyʊ tɔnʊʊ tɔsɔɔlɩ se kɩ-yɔɔ mʊzʊʊ, asuluma yaa kʊdɔmɩŋ nɩɩyɛ ɛcaɣ kɩ-yɔɔ. Pʊyɔɔ paa ɛsɩmtaa kɩ-yɔɔ nɛ nɩkaɣ yaa lɩm wɩzʊ kɔyɔ kɔyɔ. Ŋ̃ɔsɩ fɔɔfɔɔ sɩŋna tɔnʊʊ ɖɔɖɔ se kɩ-yɔɔ ɛtaawɩlɩ wɔkɔyʊʊ nɛ kɩya sʊ sʊ. Kɩlakɩ ɖɔɖɔ nɛ ɛyʊ tomnaɣ wɛʊ lɛfɩɩɩ camɩyɛ. Nɖʊ tʊtʊ fɛyɩ ɖeu yɔ lɛ se, tomnaɣ ŋga kɔ-yɔ nɛ num kɔɖɩɩɩ yɔ, kɔɖɔkʊʊ asuluma tɩŋga. Tomnasɩ nzɩ, paacɔŋna sɩ-yɔɔ kɔyɔ, sipiyu mbʊ pʊiyɔɔ yɔ, mʊsʊʊ nɛ kɩ-taa kʊdɔmɩŋ sʊ tomnaɣ ŋga ka-taa. Peeɖe lɛ, piyeki pʊkɔna kʊdɔŋ.

Ñɔsɩ yɔɔ cɔnaʊ hɔɔlʊʊ taa lɛ, sɩ-fɔɔfɔɔnaa ɖɔ sakɩyɛ. Palɩza fɔɔfɔɔnaa nabayɩ nɛ pɔsɔzʊʊ ñɔsɩ ñalʊʊ fɔɔfɔɔnaa panɛ pɔ-yɔɔ. Ñɔsɩ fɔɔfɔɔnaa pʊ yaɣ ñɩmbʊ wɛɛ nɛ kʊkʊ lɛ pamɩzʊ ñɔsɩ yɔɔ kpʊʊ kpʊʊ nɛ peseɣti-si. Fɔɔfɔɔ kʊnɛ kɩsɩŋna nɛ ñɔsɩ tɛɛ nʊm mbʊ pɩkɩla wɛʊ yɔ, pʊmʊʊ pazɩ. Fɔɔfɔɔ kʊnɛ k iyeki ɖɔɖɔ nɛ ɛyʊ ɛɛkɩlʊ ɛ-ñɔsɩ ñalʊ ɖoŋ ɖoŋ. Kabɩyɛ kɔ naayɛ wɛɛ ɖɔɖɔ nɛ pañalɩɣna ñɔsɩ. A-taa kɔyɔ : finɛgɩɖɩ, ñɔsɩ tɔlɩm ndɩ ndɩ, yala, tʊŋ nʊm nɛ akaŋgaanaa.