Kpaŋ kʊɖɔmɩŋ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ

Pɩlɩɩna Wikipediya

Kpaŋ kʊdɔmɩŋ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ (krɛkɩ tɔmpee taa lɛ, psukhê, pʊ-tɔbʊʊ se kalɩzaɣ nɛ pathos, pʊ-tɔbʊʊ kʊdɔŋ) pɩkɛ lɛɣtʊ nɛ fɛɖaa tɛ tʊmɩyɛ pɩlɩna fetenum taa kʊdɔmɩŋ yɔɔ (ñʊʊ cɔʊʊ) pɩtɩŋna maɣzɩm taa wiluu tʊmɩyɛ yɔɔ yaa kpaŋ kʊdɔmɩŋ yɔɔ.

Kpaɣɖʊ 19 wɛɛ taa pɩtɩŋna Philippe Pinel takayaɣ kisuzaɣ nakayɛ tɔm yɔɔ papɩza patɩlɩ cɛyɩtʊ ndʊ se sɩkɛ kʊdɔŋ.Piliŋa ŋga ka-tʊmɩyɛ kɔyɔ se kɔcɔna nɛ kalɩzɩ tɔbʊʊ ɛzɩma kʊdɔŋ ŋgʊ kɩpaɣza yɔ, nɛ pehiɣ patʊɣʊ mbʊ pɩwɛ ɖeu nɛ pɩfɛyɩ ɖeu yɔ. Panaɣ ɖɔɖɔ mbʊ pɩtɩna kʊdɔŋ ŋgʊ kɩ-tɛ pazɩyɛ yɔ, nɛ ɛzɩma kʊɖɔŋ yɔ mbʊ yekina nɛ papɩzɩ pañɩnɩ kɩ-kɔyɛ hayʊ nɛ pawazɩ-kʊ.

Tʊkaɣ ŋga kɩwɛ kɩbam nɛ kʊdɔŋ ŋgʊ hɛkʊ taa kɔna tɔm pɔzɩyɛ sakɩyɛ, kpaɣ paa weyi tɛ kamaɣ yɔɔ nɛ pɩwɛ kaɖɛ piŋ se palɩzɩ tɔbʊʊ. Piyaa kpaŋ kʊdɔmɩŋ kpɑlɑkʊʊ tɛ lɛ, nɛ pɩɣa evelaɣ pɛ-tɛ lɛ, pa-laɣsɩ nasɩyɛ wɛ ɛzɩ kʊdɔŋ alɩwaatʊ ndʊ ɛlɛzɩ lɛɛzɩtʊ natʊyʊ yɔ kpaɣ ɛzɩ ɛcɔŋna ɛ-tɩ se ɛkpaɖa lɛlʊ lɛ, pɩ-tɛ alɩwaatʊ ndʊ tɩ-taa mbʊ yɔ ɛɛtasɩɣ ñam ɛ-kɩkpaɖa.

Maɣzɩm kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ tɩnaa sakɩyɛ kɔna paa weyi lɛ ɛ-lɩmaɣza pɩlɩna kʊdɔmɩŋ ɛnʊ ɛ-yɔɔ mbʊ ɛzɩ mbʊ papazɩ nɛ kɩ-tɛ calʊʊ, kɩɖɔnɛ nɛ ɛzɩma pakpaɣna nɛ pawazɩ-kʊ yɔ, pɩcaɣ kaɖɛ piŋ pa-taa peeɖe ɖɩnaɣ Sigmund Freud, Daniel Widlöcher, Georges Canguilhem, Bergeret, Roussillon, Minkovski.