Ñɔɔzɩtʋ hɛkʋ taa tʋkaɣ

Pɩlɩɩna Wikipediya
Contenu supprimé Contenu ajouté
ñc 7 révisions importées : Importing from Incubator
Gnangbade (ndɔncɔɔlɩyɛ | tambasɩ)
Changement de nom de catégorie
Caŋa 13: Caŋa 13:


[[Category:!Main category]]
[[Category:!Main category]]
[[Category:wondu kpaɣʊ lɔɔɖa]]
[[Category:Kpaɣtʋ]]

15 Kɩyɛɛna fenaɣ 2017 à 08:41 wiye ñɔɔzɩtʋ kɩlɛɣzɩtʋ

Ɛsɔdaa lɔɔɖɩyɛ kɛna wonuu ŋgʊ kɩkʊyʋʋ ɛsɔdaa heelim taa yɔ. Mootɛɛɖɩ nakʊyʊ hɔŋna-ɖɩ nɛ ɖɩɖɛɣ ɛsɔdaa. Alɩwaatʊ ndʊ paɖʊ miŋ camɩyɛ yɔ, pɩtɛ alɩwaatʊ kɛ ɛyʊ pɩzɩɣ ɛna mbʊ pɩɖɔŋ yɔ: kɩkʊyʊʋ, kɩɖɛɣ yaa kɩɩsɩŋgɩɣ yɔ, pɔyɔɔdʋʋ se ɛsɔdaalɔɔɖɩyɛ wɛ “voilure tournante” taa. Ɛsɔdaaa lɔɔɖɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛna mbʊ pɩpɩzɩɣ pɩsɩna-ɖɩ nɛ ɖɩkʊyɩ ɛsɔdaa nɛ ɖitii ɖɩcɑɣ lɩm yɔɔ nɛ piliki-ɖɩ yɔ, payaɣ-ɖɩ se “hydravion”. Ɛsɔdaa lɔɔɖa nayɛ wɛɛ nɛ ɛyʊ pɩzɩɣ ɛcaɣ a-taa nɛ pɩɖɛnayɩ ɛsɔtaa tɩɩɩ nɛ ɛpɩzɩɣ etii ɖɔɖɔ tataa ɖɔɖɔ. Alɛ lɛ, awɛna pɔbɔla ɛzɩ “skis” naa ñɩna yɔ nɛ payaɣ-yɛ se “Parapentes” waa. Weyi ɛsaɣ ɛsɔtaa lɔɔɖɩyɛ yɔ, payaɣ-ɩ se “pilote” yaa “aviateur”; pɩkɛ halʊ kɔyɔ, payaɣ ɛlɛ se “aviatrie”.

Ɛsɔdaa lɔɔɖɩyɛ

Latin kʊnʊŋ taa lɛ payaɣ se “aviation” yɔ, pʊtɔbʋʋse “sɩmaɣ lakaɣ”. Pɩnaɣ 1863 kɛ Gabriel de La Landelle calɩ tɔmbiye nɖɩ lɩzʋʋ. Tɔmbiye ɖɩnɛ ɖɩwɛ takayaɣ ŋga payaɣ se “Aviation ou navigation sans ballon” yɔ ka-taa. Ka-taa lɛ, pɔyɔɔdʋʋ Jean-Marie Le Bris tɛ ɛsɔdaa kʊyʊʊ tɔm. Ɛkɛcaɣ anasayɩ ñɩɣyʋʋ nakʊyʊ taa nɛ kɩkakɩla heelim kɛ yʊŋ nɛ ɛkʊyɩ ɛsɔtaa tɩɩɩ nɛ ɛɖɛɛ.

Pɩnaɣ 1875 kɛ Clément Ader lɩzɑ tɔmbiye nɖɩ payaɣ se “Ɛsɔdaa lɔɔɖɩyɛ” yɔ se ɛkɛdɩna wonuu ŋgʊ kɩpɩzɩɣ nɛ kʊkʊyɩ ɛsɔdaa yɔ. Kpaabgaa mbʊ lɛ, elu ñɩɣyʊʊ nakʊyʊ kɛ pɩnaɣ 1890 kɛ aloma fenaɣ 9 ñɩŋgʊ wiye nɛ ɛyaa-kʊ se “Eole” nɛ ɛkʊyɩna-kʊ ɛzɩ mɛta naa nɩɩnɩwa ɛsɔtaa nɛ pɩcɔ etii. Ɛ-hama lakasɩ nzɩ, sɩmaɣna eɖeke, eteyele se nɔɔyʊ ɛtɩlɩ-sɩ; mbʊ pɩyɔɔ yɔ, pɩɩkɛna mɛɛsaɣ tɛɛ tɔm ntʊ tɩhʊzaɣ peeɖe tɛ sɔɔjanaa yɔɔ yɔ.

Clément Ader ñaɣ pana nɛ ɛtasɩ ɛsɔtaa lɔɔɖɩyɛ naatozo ñɩnɖɛ lʊbʊ aloma fenaɣ 14 ŋga pɩaɣ 1903. Ɛsɔtaa lɔɔɖɩyɛ ɖɩnɛ, ɖɩɖɩ ñapɩzɩɣ ɖɩkʊyɩ ɛsɔtaa ɛzɩ mɛta naa 300 yɔ.

Alɩwaatʊ ndʊ tɩ-taa ɖɔɖɔ kɛ Otto Lilienthal luba ɛsɔtaa lɔɔɖɩyɛ naɖɩyɛ. Ɖɩnɛ ɖɩndɩ kpem: kpatala kɛ ɛlɛ kpaaɣ nɛ ɛhɔkɩ kpootu ɛzɩɩ acaɣ ñɛyɩtʊ yɔ nɛ ɛɖʊ mootɛɛɖɩ kɛ pɩ-taa. Lɔɔɖɩyɛ ɖɩnɛ ɖɩɖɩ yɔ, pɩpɔzɩɣ se pɩkɛna piyaɣ ŋga kakʊya ɛzɩ mɛta naa nɛɛlɛ yɔ. Ɖɩpɩzaa nɛ ɖɩkʊyɩ ɛsɔtaa nɛ pɩtalɩ mɛta naa 400 yɔ.

Pɩnaɣ 1911 kɛ, Général Roques, weyi ɛtʊla sɔɔjanaa ɛsɔtaa lɔɔɖɩyɛ ɖitiɖe yɔ, ɛkpaɣ lɩmazɩyɛ se mbʊ mbʊ pʊkʊyʊ ɛsɔtaa nɛ pɩtɩkɩ pɩcakɩ yɔ, payaɣ-pʊ se ɛsɔtaa lɔɔɖa. Pɩɩtʊzɩna efemiye nɖɩ paɖʊwaɣ Clément Ader kɛ hɩɖɛ ɛsɩm wayɩ tɔzʊ yɔɔ yɔ. Ɛlɛ, keteŋa kpeekpe you kacalaɣ tɛ alɩwaatʊ taa kɛ tɔmbe: ɛsɔtaa lɔɔɖɩyɛ nɛ ɛsɔtaa lɔɔɖa ɖidiɖe pɔtɔya.