Ñɔɔzɩtʋ hɛkʋ taa tʋkaɣ

Pɩlɩɩna Wikipediya
Contenu supprimé Contenu ajouté
Gnangbade (ndɔncɔɔlɩyɛ | tambasɩ)
section headings
Wonuu Yʋsʋʋ: Éditeur de wikicode 2017
Gnangbade (ndɔncɔɔlɩyɛ | tambasɩ)
photos, liens
 
Caŋa 1: Caŋa 1:
[[Fichier:RIAN_archive_611206_Soldiers_of_mopping_up_anti-tank_battalion.jpg|vignette|RIAN archive 611206 Soldiers of mopping up anti-tank battalion]]
[[Fichier:RIAN_archive_611206_Soldiers_of_mopping_up_anti-tank_battalion.jpg|vignette|RIAN archive 611206 Soldiers of mopping up anti-tank battalion]]
Kedeŋga kpeekpe you kɩlɛlʋʋ lɩ [[salaŋ fenaɣ]] kɩyakʋ kajalaɣn̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ [[1939]] taa. Poyo-kʋ nɛ pɩkɔɔ pɩsɩɩna salaŋ fenaɣ kɩyakʋ naalɛn̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ [[1945]] taa. Pʋ-tɔbʋʋ se, kedeŋga kpeekpe sɔɔjanaa kpaɣ hɔzɩŋ ɖama yɔɔ pɩnzɩ loɖo mpilim. Kedeŋga kpeekpe ajɛya tɛyɩ a-tɩ huwa naalɛ taa nɛ ayou nɛ ɖama. Payaɣ kajalaɣ huuye se "Alliés" waa nɛ naalɛ n̄ɩnɖɛ se "Axe" ajɛya.
Kedeŋga kpeekpe you kɩlɛlʋʋ lɩ [[salaŋ fenaɣ]] kɩyakʋ kajalaɣn̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ [[1939]] taa. Poyo-kʋ nɛ pɩkɔɔ pɩsɩɩna salaŋ fenaɣ kɩyakʋ naalɛ n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ [[1945]] taa. Pʋ-tɔbʋʋ se, kedeŋga kpeekpe sɔɔjanaa kpaɣ hɔzɩŋ ɖama yɔɔ pɩnzɩ loɖo mpilim. Kedeŋga kpeekpe ajɛya tɛyɩ a-tɩ huwa naalɛ taa nɛ ayou nɛ ɖama. Payaɣ kajalaɣ huuye se "Alliés" waa nɛ naalɛ n̄ɩnɖɛ se "Axe" ajɛya.


==Atulisa kedeŋga kpeekpe you kɩlɛlʋʋ ŋ́gʋ?'==
==Atulisa kedeŋga kpeekpe you kɩlɛlʋʋ ŋ́gʋ?'==


Pɩdacalɩ yem, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, kedeŋga kpeekpe kajalaɣ you sɔsɔʋ kalaba nɛ kɩtɛ lɛ, pana se "Axe" ajɛya kotulisina you ŋ́gʋ. Pʋ-yɔɔ Ajɛya kpeekpe Kɩgbɛndʋʋ Ƞgbɛyɛ, "SDN", ɖʋ paɣtʋ se "Axe" ajɛya ɩn̄ɔɔzɩ mbʋ mbʋ you ŋ́gʋ kɩlaba nɛ pɩwɛɛkɩ yɔ pɩtɩŋga payɩ. Pɛpɛlɩ-yɛ ɖɔɖɔ'ɔ kɩma ndɩ ndɩ sakɩyɛ. Paɖʋ-yɛ paɣtʋ ɖoŋn̄ɩndʋ ndɩ ndɩ ɖɔɖɔ. "Axe "ajɛya ana, akizi paɣtʋ ndʋ paɖʋ-yɛ mbʋ yɔ tɩ-yɔɔ ɖɔm. Pɩtasɩ ɖɔɖɔ lɛ, [[Caama]], [[Itaalii]] nɛ [[Sapɔŋ]] pa-ajɛya n̄ʋŋdɩnaa kɔsɔɔla kpem se pamʋ ajɛya lɛɛna tɛtʋ nɛ pawalanzɩ pa-n̄ɩna. Peeye you paɣzaa.
Pɩdacalɩ yem, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, kedeŋga kpeekpe kajalaɣ you sɔsɔʋ kalaba nɛ kɩtɛ lɛ, pana se "Axe" ajɛya kotulisina you ŋ́gʋ. Pʋ-yɔɔ Ajɛya kpeekpe Kɩgbɛndʋʋ Ƞgbɛyɛ, "SDN", ɖʋ paɣtʋ se "Axe" ajɛya ɩn̄ɔɔzɩ mbʋ mbʋ you ŋ́gʋ kɩlaba nɛ pɩwɛɛkɩ yɔ pɩtɩŋga payɩ. Pɛpɛlɩ-yɛ ɖɔɖɔ'ɔ kɩma ndɩ ndɩ sakɩyɛ. Paɖʋ-yɛ paɣtʋ ɖoŋ n̄ɩndʋ ndɩ ndɩ ɖɔɖɔ. "Axe "ajɛya ana, akizi paɣtʋ ndʋ paɖʋ-yɛ mbʋ yɔ tɩ-yɔɔ ɖɔm. Pɩtasɩ ɖɔɖɔ lɛ, [[Caama]], [[Itaalii]] nɛ [[Sapɔŋ]] pa-ajɛya n̄ʋŋdɩnaa kɔsɔɔla kpem se pamʋ ajɛya lɛɛna tɛtʋ nɛ pawalanzɩ pa-n̄ɩna. Peeye you paɣzaa.
[[Fichier:American_tank_in_Carentan.jpg|vignette|American tank in Carentan]]
[[Fichier:American_tank_in_Carentan.jpg|vignette|American tank in Carentan]]
Ɖooo [[hasɩyaɖɛ fenaɣ]], kɩyakʋ hiu nɛ lutozo (18) pɩnaɣ [[1936]] taa you paɣzɩ [[Ɛsɩpaañɩ]] ɛjaɖɛ taa. [[Hasɩyaɖɛ fenaɣ]] kɩyakʋ lʋbɛ (7) n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ [[1937]] taa lɛ, you lɩɩ [[Siini]] nɛ Japon pa-ajɛya hɛkʋ taa. Salaŋ fenaɣ kajalaɣ kɩyakʋ n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1939 taa lɛ, you lɩɩ [[Pɔlɔɔñɩ]] ɛjaɖɛ taa. Pologne you ŋ́gʋ kɩlɩna nɛ ajɛya sɔsɔna sʋʋ you taa. Ajɛya sɔsɔna ana, ana'a yɔ: Fransɩ nɛ "Royaume-Uni" nɛ ajɛya cikpena kpeekpe wena ajɛya sɔsɔna naalɛ ana acɔŋna a-yɔɔ yɔ. Salaŋ fenaɣ kɩyakʋ naadozon̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1939 taa ajɛya sɔsɔna anɛ asʋ you sɔsɔʋ ŋ́gʋ kɩ-taa. URSS ɛjaɖɛ n̄asʋ kɩ-taa pɩnaɣ 1941 taa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, Allemagne kʋyɩ ɖɩ-yɔɔ. Etaazuunii n̄asʋ kɩ-taa saŋgayɩŋ fenaɣ kɩyakʋ lʋbɛn̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1941 taa ɖɔɖɔ. Pɩlaba se you taɣna kedeŋa kpeekpe ajɛya tɩŋga lɛ.
Ɖooo [[hasɩyaɖɛ fenaɣ]], kɩyakʋ hiu nɛ lutozo (18) pɩnaɣ [[1936]] taa you paɣzɩ [[Ɛsɩpaañɩ]] ɛjaɖɛ taa. [[Hasɩyaɖɛ fenaɣ]] kɩyakʋ lʋbɛ (7) n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ [[1937]] taa lɛ, you lɩɩ [[Siini]] nɛ Sapɔŋ pa-ajɛya hɛkʋ taa. [[Salaŋ fenaɣ]] kajalaɣ kɩyakʋ n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ [[1939]] taa lɛ, you lɩɩ [[Pɔlɔɔñɩ]] ɛjaɖɛ taa. Pɔlɔɔñɩ you ŋ́gʋ kɩlɩna nɛ ajɛya sɔsɔna sʋʋ you taa. Ajɛya sɔsɔna ana, ana'a yɔ: [[Fransɩɩ|Fransɩ]][[Kewiyaɣ Kɩkpɛndaɣ]] nɛ ajɛya cikpena kpeekpe wena ajɛya sɔsɔna naalɛ ana acɔŋna a-yɔɔ yɔ. Salaŋ fenaɣ kɩyakʋ naadozon̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1939 taa ajɛya sɔsɔna anɛ asʋ you sɔsɔʋ ŋ́gʋ kɩ-taa. URSS ɛjaɖɛ n̄asʋ kɩ-taa pɩnaɣ [[1941]] taa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, [[Caama]] kʋyɩ ɖɩ-yɔɔ. [[Etaazuunii]] n̄asʋ kɩ-taa [[Saŋayɩŋ fenaɣ|saŋgayɩŋ fenaɣ]] kɩyakʋ lʋbɛn̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ [[1941]] taa ɖɔɖɔ. Pɩlaba se you taɣna kedeŋa kpeekpe ajɛya tɩŋga lɛ.
[[Fichier:El_Alamein_1942_-_British_infantry.jpg|vignette|El Alamein 1942 - British infantry]]
[[Fichier:El_Alamein_1942_-_British_infantry.jpg|vignette|El Alamein 1942 - British infantry]]
You ŋ́gʋ kɩpaɣzɩ hɛʋ pazɩ pazɩ agoza fenaɣ kɩyakʋ lutozo n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1945 taa. Ɛlɛ, [[Caama]] ɛjaɖɛ pɩnɩ siŋŋ nɛ ɖɩlɔ ɖise nɛ pɩla se you paɣzɩ hɛʋ. Salaŋ fenaɣ kɩyakʋ naalɛ n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1945 taa hɔzɩŋ ko siŋŋ "Asie Pacifique" hɔɔlʋʋ taa nɛ [[Sapɔŋ]] ɛjaɖɛ hoo nɛ ɖɩlɔ ɖise. Mbʋ labɩna nɛ you tɛzɩ tɛm kpaakpaa.
You ŋ́gʋ kɩpaɣzɩ hɛʋ pazɩ pazɩ [[agoza fenaɣ]] kɩyakʋ lutozo n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ [[1945]] taa. Ɛlɛ, [[Caama]] ɛjaɖɛ pɩnɩ siŋŋ nɛ ɖɩlɔ ɖise nɛ pɩla se you paɣzɩ hɛʋ. [[Salaŋ fenaɣ]] kɩyakʋ naalɛ n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1945 taa hɔzɩŋ ko siŋŋ "Asie Pacifique" hɔɔlʋʋ taa nɛ [[Sapɔŋ]] ɛjaɖɛ hoo nɛ ɖɩlɔ ɖise. Mbʋ labɩna nɛ you tɛzɩ tɛm kpaakpaa.


==Ɛbɛ kedeŋa kpeekpe you kɩlɛlʋʋ kʋnɛ kɩwɛɛkaa?==
==Ɛbɛ kedeŋa kpeekpe you kɩlɛlʋʋ kʋnɛ kɩwɛɛkaa?==
Ɖooo ɛzɩ kedeŋ wɛʋ yɔ, wiɖiyi ɛyʋ tana you nakʋyʋ ɛzɩ you kʋnɛ yɔ. You kʋnɛ kɩtaɣna kedeŋa kpeekpe ajɛya ɛzɩ hiŋ loɖo nɛ kʋɖʋm yɔ. You laɖaa n̄ɛwɛɛ ɛzɩ ɛyaa miiliyɔɔwaa mɩnʋʋ mbʋ yɔ nɛ pɩɖɛɛ pʋ-yɔɔ. Ɛyaa ɛzɩ miiliyɔɔwaa hiŋ loɖo nɛ naalɛ mbʋ yɔ. Pa-taa lɛ, sɔɔjanaa tɔɖɔɔ pɩtalɩ mba pɛtɛkɛ sɔɔjanaa yɔ.
Ɖooo ɛzɩ kedeŋ wɛʋ yɔ, wiɖiyi ɛyʋ tana you nakʋyʋ ɛzɩ you kʋnɛ yɔ. You kʋnɛ kɩtaɣna kedeŋa kpeekpe ajɛya ɛzɩ hiŋ loɖo nɛ kʋɖʋm yɔ. You laɖaa n̄ɛwɛɛ ɛzɩ ɛyaa miiliyɔɔwaa mɩnʋʋ mbʋ yɔ nɛ pɩɖɛɛ pʋ-yɔɔ. Ɛyaa ɛzɩ miiliyɔɔwaa hiŋ loɖo nɛ naalɛ mbʋ yɔ. Pa-taa lɛ, sɔɔjanaa tɔɖɔɔ pɩtalɩ mba pɛtɛkɛ sɔɔjanaa yɔ.


Kedeŋa kpeekpe you kɩlɛlʋʋ kʋnɛ kiyeba nɛ ɛyaa lɩmaɣzɛ lɛɣzɩ pɩdɩɩfɛyɩ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ nʋmɔʋ taa. Kɩwɛɛkɩ tɛtɛɛ n̄ɩm sakɩyɛ nɛ ajɛya ndɩ ndɩ tɔsɩŋ pɩsɩna wayɩ siŋŋ. Kɩlɛɣzɩ ɛyaa lɩmaɣzɛ politiki labʋ nʋmɔʋ taa. Mbʋ mbʋ you kʋnɛ kɩwɛɛkaa yɔ, ɛyʋ ɛɛpɩzɩɣ ɛtɩlɩ pʋ-n̄ʋʋ ɖeyi ɖeyi. Ɖooo ɛzɩ kedeŋa wɛʋ yɔ, wiɖiyi ɛyʋ tanada ḿbʋ. Kiliɣti ɛyaa n̄ʋŋ taa siŋŋ. Sɔɔjanaa kʋ ɛyaa tɛtɛ kʋʋ. Wiɖiyi ɛyʋ tana ḿbʋ nɛ ɛna. Caama nɛ Yaapɔɔ pa-ajɛya taa sɔɔjanaa kɩlɩna ɛzaɣtʋ ndʋʋ labʋ kpem. Ajɛya ana a-taa sɔɔjana ku ɛyaa ɛgbɔŋ ɛgbɔŋ nɛ powona pa-pɩlɩŋ taa nɛ ponuutuu-wɛ nɛ paɖʋʋ-wɛ tʋma ɖoŋ n̄ɩna. Pʋwayɩ lɛ, pakʋʋ-wɛ tɛtɛ kʋʋ. Pa-pɩlɩŋ lɛɛŋ n̄ɛwɛɛ nɛ paɖʋ tɩŋ ɛ-taa. Pɩlɩŋ ɛnʋ ɛ-taa poku Yuudaa nɛ Slaves nɛ Tziganes pa-n̄ɩma nɛ powona nɛ pɔtɔyɩtɩ-wɛ nɛ paɖɩzɩ pe-lila taa n̄ɩma tɩŋa, pɩtakazɩ paa kʋɖʋm. Nabʋyʋ taa kɔyɔ, pokuu ɛyaa mba pasʋʋna ɖama ɛzɩ halʋ nɛ abalʋ yɔ nɛ powokina pɩlɩŋ ɛnʋ ɛ-taa nɛ pakʋʋ-wɛ kʋɖʋm kʋɖʋm. Mbʋ ɖɔɖɔ palaba halaa mba papa sʋʋna ɖama ɛzɩ halʋ nɛ abalʋ yɔ. Paɖɩzɩ patɩŋa, pɩtakazɩ paa kʋɖʋm.
Kedeŋa kpeekpe you kɩlɛlʋʋ kʋnɛ kiyeba nɛ ɛyaa lɩmaɣzɛ lɛɣzɩ pɩdɩɩfɛyɩ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ nʋmɔʋ taa. Kɩwɛɛkɩ tɛtɛɛ n̄ɩm sakɩyɛ nɛ ajɛya ndɩ ndɩ tɔsɩŋ pɩsɩna wayɩ siŋŋ. Kɩlɛɣzɩ ɛyaa lɩmaɣzɛ politiki labʋ nʋmɔʋ taa. Mbʋ mbʋ you kʋnɛ kɩwɛɛkaa yɔ, ɛyʋ ɛɛpɩzɩɣ ɛtɩlɩ pʋ-n̄ʋʋ ɖeyi ɖeyi. Ɖooo ɛzɩ kedeŋa wɛʋ yɔ, wiɖiyi ɛyʋ tanada ḿbʋ. Kiliɣti ɛyaa n̄ʋŋ taa siŋŋ. Sɔɔjanaa kʋ ɛyaa tɛtɛ kʋʋ. Wiɖiyi ɛyʋ tana ḿbʋ nɛ ɛna. Caama nɛ Sapɔŋ pa-ajɛya taa sɔɔjanaa kɩlɩna ɛzaɣtʋ ndʋʋ labʋ kpem. Ajɛya ana a-taa sɔɔjana ku ɛyaa ɛgbɔŋ ɛgbɔŋ nɛ powona pa-pɩlɩŋ taa nɛ ponuutuu-wɛ nɛ paɖʋʋ-wɛ tʋma ɖoŋ n̄ɩna. Pʋwayɩ lɛ, pakʋʋ-wɛ tɛtɛ kʋʋ. Pa-pɩlɩŋ lɛɛŋ n̄ɛwɛɛ nɛ paɖʋ tɩŋ ɛ-taa. Pɩlɩŋ ɛnʋ ɛ-taa poku [[Yuudaayism|Yuudaa]] nɛ Slaves nɛ Tziganes pa-n̄ɩma nɛ powona nɛ pɔtɔyɩtɩ-wɛ nɛ paɖɩzɩ pe-lila taa n̄ɩma tɩŋa, pɩtakazɩ paa kʋɖʋm. Nabʋyʋ taa kɔyɔ, pokuu ɛyaa mba pasʋʋna ɖama ɛzɩ halʋ nɛ abalʋ yɔ nɛ powokina pɩlɩŋ ɛnʋ ɛ-taa nɛ pakʋʋ-wɛ kʋɖʋm kʋɖʋm. Mbʋ ɖɔɖɔ palaba halaa mba papa sʋʋna ɖama ɛzɩ halʋ nɛ abalʋ yɔ. Paɖɩzɩ patɩŋa, pɩtakazɩ paa kʋɖʋm.
[[Fichier:Marines_wading_ashore_on_Tinian.jpg|vignette|Marines wading ashore on Tinian]]
[[Fichier:Marines_wading_ashore_on_Tinian.jpg|vignette|Marines wading ashore on Tinian]]
Ɖooo ɛzɩ kedeŋa wɛʋ yɔ, wiɖiyi pɔtɔtɔ hɔzʋʋ ŋgʋ payaɣ se "Bombe atomique" yɔ. Ɛlɛ, kigiluu you kʋnɛ kɩ-taa pɔtɔ-kʋ Yaapɔɔ ɛjaɖɛ, Hiroshima nɛ Nagazaki pɛ-tɛtʋ taa. Kedeŋa kpeekpe you kɩlɛlʋʋ kʋnɛ kiyeba nɛ Etaazuunii nɛ "URSS" pa-ajɛya tɔsʋʋ ɖɛɛna ɛsɩndaa pɩdɩɩfɛyɩ. Ajɛya sɔsɔna ana awabɩna kigiluu you kɩlɛlʋʋ kʋnɛ. Ajɛɛ naalɛ ana akɩlɩna ɖɛʋnɛ ɛsɩndaa tɔsʋʋ nɛ tɛtɛɛ n̄ɩm nɛ hɔzɩŋ lubu nɛ politiki labʋ nɛ n̄ɩnʋʋ lɛɣtʋ kpeekpe pa-nʋmɔŋ taa. Ajɛya naalɛ ana apɩzɩɣ an̄azɩ kedeŋa kpeekpe ajɛya lɛɛna pɩkɔɔ pɩtalɩ pɩnzɩ 45 mbʋ yɔ. Ajɛya sɔsɔna naalɛ ana alʋbɩna nɛ Aazii tɛtʋ taa Aaraabɩ ajɛya hiɣ a-tɩ yɔɔ wɛʋ. Ana lʋbɩna ɖɔɖɔ nɛ Afrɩka ajɛya hiɣ a-tɩ yɔɔ wɛʋ pɩkɔɔ pɩtalɩ pɩnaɣ 196à n̄ɩŋga taa. Alʋba ɖɔɖɔ nɛ kedeŋa kpeekpe ajɛya wɛɛna ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩkandɩɣ laŋhɛzɩyɛ nɛ ɖiɣɖiɣ caɣʋ nɛ ajɛya kpeekpe ɖama nɩnaʋ yɔɔ yɔ. Alʋkɩ ɖɔɖɔ se ɛyʋ waɖɛ yɔɔ kandɩyʋ ɛɖɛɛna ɛsɩndaa paa ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa. Ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se "ONU". Ajɛya ana, alʋba ɖɔɖɔ nɛ kedeŋa kpeekpe ajɛya ɖʋ ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩlʋkɩ liidiye lubu ɛsɩndaa wobu nʋmɔʋ taa yɔ. Payaɣ ŋgbɛyɛ ɖɩɖɩ se "FMI".
Ɖooo ɛzɩ kedeŋa wɛʋ yɔ, wiɖiyi pɔtɔtɔ hɔzʋʋ ŋgʋ payaɣ se "Bombe atomique" yɔ. Ɛlɛ, kigiluu you kʋnɛ kɩ-taa pɔtɔ-kʋ Sapɔŋ ɛjaɖɛ, Hiroshima nɛ Nagazaki pɛ-tɛtʋ taa. Kedeŋa kpeekpe you kɩlɛlʋʋ kʋnɛ kiyeba nɛ Etaazuunii nɛ URSS pa-ajɛya tɔsʋʋ ɖɛɛna ɛsɩndaa pɩdɩɩfɛyɩ. Ajɛya sɔsɔna ana awabɩna kigiluu you kɩlɛlʋʋ kʋnɛ. Ajɛɛ naalɛ ana akɩlɩna ɖɛʋnɛ ɛsɩndaa tɔsʋʋ nɛ tɛtɛɛ n̄ɩm nɛ hɔzɩŋ lubu nɛ politiki labʋ nɛ n̄ɩnʋʋ lɛɣtʋ kpeekpe pa-nʋmɔŋ taa. Ajɛya naalɛ ana apɩzɩɣ an̄azɩ kedeŋa kpeekpe ajɛya lɛɛna pɩkɔɔ pɩtalɩ pɩnzɩ 45 mbʋ yɔ. Ajɛya sɔsɔna naalɛ ana alʋbɩna nɛ [[Aazii tɛtʋ wandamm|Aazii]] tɛtʋ taa [[Moyen-Orient tɛtʋ wandamm|Aaraabɩ]] ajɛya hiɣ a-tɩ yɔɔ wɛʋ. Ana lʋbɩna ɖɔɖɔ nɛ [[Afrɩka tɛtʋ wandamm|Afrɩka]] ajɛya hiɣ a-tɩ yɔɔ wɛʋ pɩkɔɔ pɩtalɩ pɩnaɣ 196à n̄ɩŋga taa. Alʋba ɖɔɖɔ nɛ kedeŋa kpeekpe ajɛya wɛɛna ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩkandɩɣ laŋhɛzɩyɛ nɛ ɖiɣɖiɣ caɣʋ nɛ ajɛya kpeekpe ɖama nɩnaʋ yɔɔ yɔ. Alʋkɩ ɖɔɖɔ se ɛyʋ waɖɛ yɔɔ kandɩyʋ ɛɖɛɛna ɛsɩndaa paa ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa. Ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se [[ONU ŋgbɛyɛ|ONU]]. Ajɛya ana, alʋba ɖɔɖɔ nɛ kedeŋa kpeekpe ajɛya ɖʋ ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩlʋkɩ liidiye lubu ɛsɩndaa wobu nʋmɔʋ taa yɔ. Payaɣ ŋgbɛyɛ ɖɩɖɩ se "FMI".

Kigiluu you sɔsɔʋ kɩlɛlʋʋ kʋnɛ kiyeba nɛ "Europe" tɛtʋ taa ajɛya wena awɛ wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa yɔ, a-tɔsʋʋ huu nɛ pɩkɩlɩ ɛzɩ ɖooo lɛ yɔ.
Kigiluu you sɔsɔʋ kɩlɛlʋʋ kʋnɛ kiyeba nɛ "[[Eerɔpʋ tɛtʋ wandamm|Eerɔpʋ]]" tɛtʋ taa ajɛya wena awɛ wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa yɔ, a-tɔsʋʋ huu nɛ pɩkɩlɩ ɛzɩ ɖooo lɛ yɔ.


[[Category:!Main category]]
[[Category:!Main category]]

Wayɩ wayɩ ñɔɔzɩtʋ (efemiye : 26 Saŋayɩŋ fenaɣ 2018 à 09:56)

RIAN archive 611206 Soldiers of mopping up anti-tank battalion

Kedeŋga kpeekpe you kɩlɛlʋʋ lɩ salaŋ fenaɣ kɩyakʋ kajalaɣn̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1939 taa. Poyo-kʋ nɛ pɩkɔɔ pɩsɩɩna salaŋ fenaɣ kɩyakʋ naalɛ n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1945 taa. Pʋ-tɔbʋʋ se, kedeŋga kpeekpe sɔɔjanaa kpaɣ hɔzɩŋ ɖama yɔɔ pɩnzɩ loɖo mpilim. Kedeŋga kpeekpe ajɛya tɛyɩ a-tɩ huwa naalɛ taa nɛ ayou nɛ ɖama. Payaɣ kajalaɣ huuye se "Alliés" waa nɛ naalɛ n̄ɩnɖɛ se "Axe" ajɛya.

Atulisa kedeŋga kpeekpe you kɩlɛlʋʋ ŋ́gʋ?'[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Pɩdacalɩ yem, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, kedeŋga kpeekpe kajalaɣ you sɔsɔʋ kalaba nɛ kɩtɛ lɛ, pana se "Axe" ajɛya kotulisina you ŋ́gʋ. Pʋ-yɔɔ Ajɛya kpeekpe Kɩgbɛndʋʋ Ƞgbɛyɛ, "SDN", ɖʋ paɣtʋ se "Axe" ajɛya ɩn̄ɔɔzɩ mbʋ mbʋ you ŋ́gʋ kɩlaba nɛ pɩwɛɛkɩ yɔ pɩtɩŋga payɩ. Pɛpɛlɩ-yɛ ɖɔɖɔ'ɔ kɩma ndɩ ndɩ sakɩyɛ. Paɖʋ-yɛ paɣtʋ ɖoŋ n̄ɩndʋ ndɩ ndɩ ɖɔɖɔ. "Axe "ajɛya ana, akizi paɣtʋ ndʋ paɖʋ-yɛ mbʋ yɔ tɩ-yɔɔ ɖɔm. Pɩtasɩ ɖɔɖɔ lɛ, Caama, ItaaliiSapɔŋ pa-ajɛya n̄ʋŋdɩnaa kɔsɔɔla kpem se pamʋ ajɛya lɛɛna tɛtʋ nɛ pawalanzɩ pa-n̄ɩna. Peeye you paɣzaa.

American tank in Carentan

Ɖooo hasɩyaɖɛ fenaɣ, kɩyakʋ hiu nɛ lutozo (18) pɩnaɣ 1936 taa you paɣzɩ Ɛsɩpaañɩ ɛjaɖɛ taa. Hasɩyaɖɛ fenaɣ kɩyakʋ lʋbɛ (7) n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1937 taa lɛ, you lɩɩ Siini nɛ Sapɔŋ pa-ajɛya hɛkʋ taa. Salaŋ fenaɣ kajalaɣ kɩyakʋ n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1939 taa lɛ, you lɩɩ Pɔlɔɔñɩ ɛjaɖɛ taa. Pɔlɔɔñɩ you ŋ́gʋ kɩlɩna nɛ ajɛya sɔsɔna sʋʋ you taa. Ajɛya sɔsɔna ana, ana'a yɔ: FransɩKewiyaɣ Kɩkpɛndaɣ nɛ ajɛya cikpena kpeekpe wena ajɛya sɔsɔna naalɛ ana acɔŋna a-yɔɔ yɔ. Salaŋ fenaɣ kɩyakʋ naadozon̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1939 taa ajɛya sɔsɔna anɛ asʋ you sɔsɔʋ ŋ́gʋ kɩ-taa. URSS ɛjaɖɛ n̄asʋ kɩ-taa pɩnaɣ 1941 taa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, Caama kʋyɩ ɖɩ-yɔɔ. Etaazuunii n̄asʋ kɩ-taa saŋgayɩŋ fenaɣ kɩyakʋ lʋbɛn̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1941 taa ɖɔɖɔ. Pɩlaba se you taɣna kedeŋa kpeekpe ajɛya tɩŋga lɛ.

El Alamein 1942 - British infantry

You ŋ́gʋ kɩpaɣzɩ hɛʋ pazɩ pazɩ agoza fenaɣ kɩyakʋ lutozo n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1945 taa. Ɛlɛ, Caama ɛjaɖɛ pɩnɩ siŋŋ nɛ ɖɩlɔ ɖise nɛ pɩla se you paɣzɩ hɛʋ. Salaŋ fenaɣ kɩyakʋ naalɛ n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1945 taa hɔzɩŋ ko siŋŋ "Asie Pacifique" hɔɔlʋʋ taa nɛ Sapɔŋ ɛjaɖɛ hoo nɛ ɖɩlɔ ɖise. Mbʋ labɩna nɛ you tɛzɩ tɛm kpaakpaa.

Ɛbɛ kedeŋa kpeekpe you kɩlɛlʋʋ kʋnɛ kɩwɛɛkaa?[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɖooo ɛzɩ kedeŋ wɛʋ yɔ, wiɖiyi ɛyʋ tana you nakʋyʋ ɛzɩ you kʋnɛ yɔ. You kʋnɛ kɩtaɣna kedeŋa kpeekpe ajɛya ɛzɩ hiŋ loɖo nɛ kʋɖʋm yɔ. You laɖaa n̄ɛwɛɛ ɛzɩ ɛyaa miiliyɔɔwaa mɩnʋʋ mbʋ yɔ nɛ pɩɖɛɛ pʋ-yɔɔ. Ɛyaa ɛzɩ miiliyɔɔwaa hiŋ loɖo nɛ naalɛ mbʋ yɔ. Pa-taa lɛ, sɔɔjanaa tɔɖɔɔ pɩtalɩ mba pɛtɛkɛ sɔɔjanaa yɔ.

Kedeŋa kpeekpe you kɩlɛlʋʋ kʋnɛ kiyeba nɛ ɛyaa lɩmaɣzɛ lɛɣzɩ pɩdɩɩfɛyɩ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ nʋmɔʋ taa. Kɩwɛɛkɩ tɛtɛɛ n̄ɩm sakɩyɛ nɛ ajɛya ndɩ ndɩ tɔsɩŋ pɩsɩna wayɩ siŋŋ. Kɩlɛɣzɩ ɛyaa lɩmaɣzɛ politiki labʋ nʋmɔʋ taa. Mbʋ mbʋ you kʋnɛ kɩwɛɛkaa yɔ, ɛyʋ ɛɛpɩzɩɣ ɛtɩlɩ pʋ-n̄ʋʋ ɖeyi ɖeyi. Ɖooo ɛzɩ kedeŋa wɛʋ yɔ, wiɖiyi ɛyʋ tanada ḿbʋ. Kiliɣti ɛyaa n̄ʋŋ taa siŋŋ. Sɔɔjanaa kʋ ɛyaa tɛtɛ kʋʋ. Wiɖiyi ɛyʋ tana ḿbʋ nɛ ɛna. Caama nɛ Sapɔŋ pa-ajɛya taa sɔɔjanaa kɩlɩna ɛzaɣtʋ ndʋʋ labʋ kpem. Ajɛya ana a-taa sɔɔjana ku ɛyaa ɛgbɔŋ ɛgbɔŋ nɛ powona pa-pɩlɩŋ taa nɛ ponuutuu-wɛ nɛ paɖʋʋ-wɛ tʋma ɖoŋ n̄ɩna. Pʋwayɩ lɛ, pakʋʋ-wɛ tɛtɛ kʋʋ. Pa-pɩlɩŋ lɛɛŋ n̄ɛwɛɛ nɛ paɖʋ tɩŋ ɛ-taa. Pɩlɩŋ ɛnʋ ɛ-taa poku Yuudaa nɛ Slaves nɛ Tziganes pa-n̄ɩma nɛ powona nɛ pɔtɔyɩtɩ-wɛ nɛ paɖɩzɩ pe-lila taa n̄ɩma tɩŋa, pɩtakazɩ paa kʋɖʋm. Nabʋyʋ taa kɔyɔ, pokuu ɛyaa mba pasʋʋna ɖama ɛzɩ halʋ nɛ abalʋ yɔ nɛ powokina pɩlɩŋ ɛnʋ ɛ-taa nɛ pakʋʋ-wɛ kʋɖʋm kʋɖʋm. Mbʋ ɖɔɖɔ palaba halaa mba papa sʋʋna ɖama ɛzɩ halʋ nɛ abalʋ yɔ. Paɖɩzɩ patɩŋa, pɩtakazɩ paa kʋɖʋm.

Marines wading ashore on Tinian

Ɖooo ɛzɩ kedeŋa wɛʋ yɔ, wiɖiyi pɔtɔtɔ hɔzʋʋ ŋgʋ payaɣ se "Bombe atomique" yɔ. Ɛlɛ, kigiluu you kʋnɛ kɩ-taa pɔtɔ-kʋ Sapɔŋ ɛjaɖɛ, Hiroshima nɛ Nagazaki pɛ-tɛtʋ taa. Kedeŋa kpeekpe you kɩlɛlʋʋ kʋnɛ kiyeba nɛ Etaazuunii nɛ URSS pa-ajɛya tɔsʋʋ ɖɛɛna ɛsɩndaa pɩdɩɩfɛyɩ. Ajɛya sɔsɔna ana awabɩna kigiluu you kɩlɛlʋʋ kʋnɛ. Ajɛɛ naalɛ ana akɩlɩna ɖɛʋnɛ ɛsɩndaa tɔsʋʋ nɛ tɛtɛɛ n̄ɩm nɛ hɔzɩŋ lubu nɛ politiki labʋ nɛ n̄ɩnʋʋ lɛɣtʋ kpeekpe pa-nʋmɔŋ taa. Ajɛya naalɛ ana apɩzɩɣ an̄azɩ kedeŋa kpeekpe ajɛya lɛɛna pɩkɔɔ pɩtalɩ pɩnzɩ 45 mbʋ yɔ. Ajɛya sɔsɔna naalɛ ana alʋbɩna nɛ Aazii tɛtʋ taa Aaraabɩ ajɛya hiɣ a-tɩ yɔɔ wɛʋ. Ana lʋbɩna ɖɔɖɔ nɛ Afrɩka ajɛya hiɣ a-tɩ yɔɔ wɛʋ pɩkɔɔ pɩtalɩ pɩnaɣ 196à n̄ɩŋga taa. Alʋba ɖɔɖɔ nɛ kedeŋa kpeekpe ajɛya wɛɛna ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩkandɩɣ laŋhɛzɩyɛ nɛ ɖiɣɖiɣ caɣʋ nɛ ajɛya kpeekpe ɖama nɩnaʋ yɔɔ yɔ. Alʋkɩ ɖɔɖɔ se ɛyʋ waɖɛ yɔɔ kandɩyʋ ɛɖɛɛna ɛsɩndaa paa ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa. Ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se ONU. Ajɛya ana, alʋba ɖɔɖɔ nɛ kedeŋa kpeekpe ajɛya ɖʋ ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩlʋkɩ liidiye lubu ɛsɩndaa wobu nʋmɔʋ taa yɔ. Payaɣ ŋgbɛyɛ ɖɩɖɩ se "FMI".

Kigiluu you sɔsɔʋ kɩlɛlʋʋ kʋnɛ kiyeba nɛ "Eerɔpʋ" tɛtʋ taa ajɛya wena awɛ wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa yɔ, a-tɔsʋʋ huu nɛ pɩkɩlɩ ɛzɩ ɖooo lɛ yɔ.