Ñɔɔzɩtʋ hɛkʋ taa tʋkaɣ

Pɩlɩɩna Wikipediya
Contenu supprimé Contenu ajouté
Siraq123 (ndɔncɔɔlɩyɛ | tambasɩ)
Creation d'une page sur béryllium
 
Gnangbade (ndɔncɔɔlɩyɛ | tambasɩ)
Catégorie, liens
 
Caŋa 1: Caŋa 1:
Bɛrɩlɩyɔm kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pɩyʊ weyi pasɩma-ɩ yʊsaɣ mayaɣ Be nɛ ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 4. Pʊtʊnaa caɣyɛ kpata taa lɛ, ɛnʊ kɛna nɔɔ ɖɛyʊ ñɩɣlɩm ɖʊʊyʊ tɛtʊ wondu. Hɩɖɛ bɛrɩlɩyɔm lɩna krɛkɩ kʊnʊŋ taa beryllos nɛ pɩkɛ keɖeɣa pɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛna tɩŋ hatʊ tɔlɩm yɔ. Pʊtʊ ɛnʊ ɛwɛna kɩtamsɩna naalɛ, bɛrɩlɩyɔm kɛ ɖʊʊyʊ ñɩɣlɩm pɩyʊ ɛwɛtʊ kɛ ñɩɣyʊ ɖoŋ ñɩŋʊ caʊʊ. Ɛwɛ hɛgɛlɛŋ, ɛladɩɣ pɛlɩɣ nɛ ɛwɛ sɔtʊ.
Bɛrɩlɩyɔm kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pɩyʊ weyi pasɩma-ɩ yʊsaɣ mayaɣ Be nɛ ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 4. Pʊtʊnaa caɣyɛ kpata taa lɛ, ɛnʊ kɛna nɔɔ ɖɛyʊ ñɩɣlɩm ɖʊʊyʊ tɛtʊ wondu. Hɩɖɛ Bɛrɩlɩyɔm lɩna [[Krɛsɩ kɩbɩnʊʊ kʊnʊŋ]] taa beryllos nɛ pɩkɛ keɖeɣa pɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛna tɩŋ hatʊ tɔlɩm yɔ. Pʊtʊ ɛnʊ ɛwɛna kɩtamsɩna naalɛ, bɛrɩlɩyɔm kɛ ɖʊʊyʊ ñɩɣlɩm pɩyʊ ɛwɛtʊ kɛ ñɩɣyʊ ɖoŋ ñɩŋʊ caʊʊ. Ɛwɛ hɛgɛlɛŋ, ɛladɩɣ pɛlɩɣ nɛ ɛwɛ sɔtʊ.


Cɛnzɩ X waa sʊʊ-ɩ ɖeu, nɛ ɛlɩzɩ nazɩyʊ fɛyɩ waa alɩwaatʊ ndʊ alɩfa tɛ kɔtɩɩ waa makɩ-ɩ yɔ, ɛzɩ mba radɩyɔm yaa pɔlɔnɩyɔm lɩzɩɣ ɖɔɖɔ yɔ. Ɛjaɖɛ taa sɔŋaɣ nɛ ɛzɔkaɣ ñɩɣyʊʊ pɛwɛ camɩyɛ yɔ, bɛrɩlɩyɔm ɛɛmʊ kalɩkɔdaɣ paa ɛwɛ helim taa kɔyɔ. Ɛlakɩ ɛ-tɩ kalɩkɔdaɣ cɛŋga cikpelaɣ nakayɛ ŋga hana-ɩ ɖoŋ se ɛkayɩ ñɩɣlʊʊ yɔɔ.
Cɛnzɩ X waa sʊʊ-ɩ ɖeu, nɛ ɛlɩzɩ nazɩyʊ fɛyɩ waa alɩwaatʊ ndʊ alɩfa tɛ kɔtɩɩ waa makɩ-ɩ yɔ, ɛzɩ mba radɩyɔm yaa pɔlɔnɩyɔm lɩzɩɣ ɖɔɖɔ yɔ. Ɛjaɖɛ taa sɔŋaɣ nɛ ɛzɔkaɣ ñɩɣyʊʊ pɛwɛ camɩyɛ yɔ, bɛrɩlɩyɔm ɛɛmʊ kalɩkɔdaɣ paa ɛwɛ helim taa kɔyɔ. Ɛlakɩ ɛ-tɩ kalɩkɔdaɣ cɛŋga cikpelaɣ nakayɛ ŋga hana-ɩ ɖoŋ se ɛkayɩ ñɩɣlʊʊ yɔɔ.


Palakɩ tʊmɩyɛ nɛ bɛrɩlɩyɔm hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa, pʊyɔɔ yɔɔ paɖʊ-ɩ kajalaɣ ntɔnjɔɔlɩyɛ lɩm wondu nɛɛlɛ nɛ lʊbɛ takayɩ hayʊʊ yɔɔ ɛlɛ, pɩlɩna ɛ-tɛ sɔtʊ yɔɔ ɛwɛ ɖenɖe pɩsaŋ yɔ, pɛlɛzɩ-ɩ nɛ wondʊ kɩlɛɛzɩtʊ naa lalaa.
Palakɩ tʊmɩyɛ nɛ bɛrɩlɩyɔm hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa, pʊyɔɔ yɔɔ paɖʊ-ɩ kajalaɣ ndɔnjɔɔlɩyɛ lɩm wondu nɛɛlɛ nɛ lʊbɛ takayɩ hayʊʊ yɔɔ ɛlɛ, pɩlɩna ɛ-tɛ sɔtʊ yɔɔ ɛwɛ ɖenɖe pɩsaŋ yɔ, pɛlɛzɩ-ɩ nɛ wondʊ kɩlɛɛzɩtʊ naa lalaa.


Pana-wɛ ɛwadɩyɛ nzʊlɩma taa, alɩwaatʊ wɩlɩɣ ñɩɣyɩŋ cɛnzɩ kɩcɩcɔsɩ taa (weyi ɛlʊkɩna ñɩɣyʊ hɔmtʊ yɔ), mba pakaɣ lɛɛzʊʊ Hubble pɩnaɣ 2018, palabɩ-wɛ nɛ bɛrɩlɩyɔm nɛ ɛsɔtaa lɔɔɖa tʊma ɖeɖe. Paa lɛ-ɩ labɩnaʊ nɛ tʊmɩyɛ kajalaɣ pombo pɩlɩna ɛzɩma ɛkɛ ketu wonuu kɩbaŋʊ camɩyɛ nɛ ɛ-tɛ kpɩndʊʊ yɔɔ, nɛ sɩzʊʊ kaɣɖɛ naatalʊʊ nɛ sabɩyɛ nɛ pʊwɛ ɛzɩ pɛkpɛndʊʊ alɩmɩnɩyɔm nɛ bɛrɩlɩyɔm yɔ. Pʊkɔma pʊwayi lɛ, pekizi-ɩ ahelesa ñamsʊʊ ñɩɣyɩŋ taa pɩlɩna ɛ-tɛ sɔtʊ ɖoŋ ndʊ yɔɔ.
Pana-wɛ ɛwadɩyɛ nzʊlɩma taa, alɩwaatʊ wɩlɩɣ ñɩɣyɩŋ cɛnzɩ kɩcɩcɔsɩ taa (weyi ɛlʊkɩna ñɩɣyʊ hɔmtʊ yɔ), mba pakaɣ lɛɛzʊʊ Hubble pɩnaɣ 2018, palabɩ-wɛ nɛ bɛrɩlɩyɔm nɛ ɛsɔtaa lɔɔɖa tʊma ɖeɖe. Paa lɛ-ɩ labɩnaʊ nɛ tʊmɩyɛ kajalaɣ pombo pɩlɩna ɛzɩma ɛkɛ ketu wonuu kɩbaŋʊ camɩyɛ nɛ ɛ-tɛ kpɩndʊʊ yɔɔ, nɛ sɩzʊʊ kaɣɖɛ naatalʊʊ nɛ sabɩyɛ nɛ pʊwɛ ɛzɩ pɛkpɛndʊʊ alɩmɩnɩyɔm nɛ bɛrɩlɩyɔm yɔ. Pʊkɔma pʊwayi lɛ, pekizi-ɩ ahelesa ñamsʊʊ ñɩɣyɩŋ taa pɩlɩna ɛ-tɛ sɔtʊ ɖoŋ ndʊ yɔɔ.
Caŋa 9: Caŋa 9:
Bɛrɩlɩyɔm hɩɖɛ lɩna krɛkɩ kʊnʊŋ taa se βήρυλλος (beryllos), bɛrɩlɩ, maɣmaɣ ñalɩna bêrullos, ɖɔmbɩyɛ. Wɛɛ naayɛ taa lɛ, paaya-ɩ se glucinium, krɛkɩ ŋgʊ kɩ-taa γλύκύς (glykys), leleŋ, pɩlɩna nzʊlɩmɩyɛ yɔɔ leleŋ yɔɔ lɛ paya-ɩ hɩɖɛ nɖɩ.
Bɛrɩlɩyɔm hɩɖɛ lɩna krɛkɩ kʊnʊŋ taa se βήρυλλος (beryllos), bɛrɩlɩ, maɣmaɣ ñalɩna bêrullos, ɖɔmbɩyɛ. Wɛɛ naayɛ taa lɛ, paaya-ɩ se glucinium, krɛkɩ ŋgʊ kɩ-taa γλύκύς (glykys), leleŋ, pɩlɩna nzʊlɩmɩyɛ yɔɔ leleŋ yɔɔ lɛ paya-ɩ hɩɖɛ nɖɩ.


Pʊtʊ ɛnʊ pʊwɛ ɛzɩ Louis-Nicolas Vauquelin kaalɛɣna ɛ-tɔm yɔɔ lɩɣ pɩnaɣ 1798 taa, pɩwɛ kalɩkɔdaɣ tɩyɛ (BeO) bɛrɩlɩ taa nɛ keɖeɣa kaŋ weyi ɛwɛ tɩŋ hatʊ kpɛdɩŋ yɔ ɛ-taa. Friedrich Wöhler nɛ Antoine Bussy ñalɩzɩ-ɩ ndɩ pɩnaɣ 1828 ɛlɛ paɖʊ kaŋwa kɛ bɛrɩlɩyɔm tɛ kɩlɔrɩrɩ yɔɔ. Sʊyɛdɩ ɛyʊ nɔyʊ ñatɩlɩna ɛ-tɛ hilimiye ñʊʊ. Bɛrɩlɩyɔm kɛ ñɩɣlɩm pɩyʊ weyi ɛ-taa nɛ sɔtʊ piŋ yɔ. Paɖʊ-ɩ pʊtʊnaa mba pɛwɛ sɔtʊ piŋ yɔ pa-taa ɛzɩ arɩsɛnɩkɩ (As), kadɩmɩyɔm (Cd), kɩrɔm (Cr), pʊlɔɔ (Pb), taalɩyɔm (Tl), nɛ mɛrɩkɩrɩ (Mg).
Pʊtʊ ɛnʊ pʊwɛ ɛzɩ Louis-Nicolas Vauquelin kaalɛɣna ɛ-tɔm yɔɔ lɩɣ pɩnaɣ 1798 taa, pɩwɛ kalɩkɔdaɣ tɩyɛ (BeO) bɛrɩlɩ taa nɛ keɖeɣa kaŋ weyi ɛwɛ tɩŋ hatʊ kpɛdɩŋ yɔ ɛ-taa. Friedrich Wöhler nɛ Antoine Bussy ñalɩzɩ-ɩ ndɩ pɩnaɣ 1828 ɛlɛ paɖʊ kaŋwa kɛ bɛrɩlɩyɔm tɛ kɩlɔrɩrɩ yɔɔ. [[Sʊyɛdɩ (Suède)|Sʊyɛdɩ]] ɛyʊ nɔyʊ ñatɩlɩna ɛ-tɛ hilimiye ñʊʊ. Bɛrɩlɩyɔm kɛ ñɩɣlɩm pɩyʊ weyi ɛ-taa nɛ sɔtʊ piŋ yɔ. Paɖʊ-ɩ pʊtʊnaa mba pɛwɛ sɔtʊ piŋ yɔ pa-taa ɛzɩ arɩsɛnɩkɩ (As), kadɩmɩyɔm (Cd), kɩrɔm (Cr), pʊlɔɔ (Pb), taalɩyɔm (Tl), nɛ mɛrɩkɩrɩ (Mg).

[[Category:Kpɛli pɩyʋʋ pɩlʋʋ kpata]]

Wayɩ wayɩ ñɔɔzɩtʋ (efemiye : 25 Kɩyɛɛna fenaɣ 2017 à 14:39)

Bɛrɩlɩyɔm kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pɩyʊ weyi pasɩma-ɩ yʊsaɣ mayaɣ Be nɛ ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 4. Pʊtʊnaa caɣyɛ kpata taa lɛ, ɛnʊ kɛna nɔɔ ɖɛyʊ ñɩɣlɩm ɖʊʊyʊ tɛtʊ wondu. Hɩɖɛ Bɛrɩlɩyɔm lɩna Krɛsɩ kɩbɩnʊʊ kʊnʊŋ taa beryllos nɛ pɩkɛ keɖeɣa pɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛna tɩŋ hatʊ tɔlɩm yɔ. Pʊtʊ ɛnʊ ɛwɛna kɩtamsɩna naalɛ, bɛrɩlɩyɔm kɛ ɖʊʊyʊ ñɩɣlɩm pɩyʊ ɛwɛtʊ kɛ ñɩɣyʊ ɖoŋ ñɩŋʊ caʊʊ. Ɛwɛ hɛgɛlɛŋ, ɛladɩɣ pɛlɩɣ nɛ ɛwɛ sɔtʊ.

Cɛnzɩ X waa sʊʊ-ɩ ɖeu, nɛ ɛlɩzɩ nazɩyʊ fɛyɩ waa alɩwaatʊ ndʊ alɩfa tɛ kɔtɩɩ waa makɩ-ɩ yɔ, ɛzɩ mba radɩyɔm yaa pɔlɔnɩyɔm lɩzɩɣ ɖɔɖɔ yɔ. Ɛjaɖɛ taa sɔŋaɣ nɛ ɛzɔkaɣ ñɩɣyʊʊ pɛwɛ camɩyɛ yɔ, bɛrɩlɩyɔm ɛɛmʊ kalɩkɔdaɣ paa ɛwɛ helim taa kɔyɔ. Ɛlakɩ ɛ-tɩ kalɩkɔdaɣ cɛŋga cikpelaɣ nakayɛ ŋga hana-ɩ ɖoŋ se ɛkayɩ ñɩɣlʊʊ yɔɔ.

Palakɩ tʊmɩyɛ nɛ bɛrɩlɩyɔm hɔɔlɩŋ sakɩyɛ taa, pʊyɔɔ yɔɔ paɖʊ-ɩ kajalaɣ ndɔnjɔɔlɩyɛ lɩm wondu nɛɛlɛ nɛ lʊbɛ takayɩ hayʊʊ yɔɔ ɛlɛ, pɩlɩna ɛ-tɛ sɔtʊ yɔɔ ɛwɛ ɖenɖe pɩsaŋ yɔ, pɛlɛzɩ-ɩ nɛ wondʊ kɩlɛɛzɩtʊ naa lalaa.

Pana-wɛ ɛwadɩyɛ nzʊlɩma taa, alɩwaatʊ wɩlɩɣ ñɩɣyɩŋ cɛnzɩ kɩcɩcɔsɩ taa (weyi ɛlʊkɩna ñɩɣyʊ hɔmtʊ yɔ), mba pakaɣ lɛɛzʊʊ Hubble pɩnaɣ 2018, palabɩ-wɛ nɛ bɛrɩlɩyɔm nɛ ɛsɔtaa lɔɔɖa tʊma ɖeɖe. Paa lɛ-ɩ labɩnaʊ nɛ tʊmɩyɛ kajalaɣ pombo pɩlɩna ɛzɩma ɛkɛ ketu wonuu kɩbaŋʊ camɩyɛ nɛ ɛ-tɛ kpɩndʊʊ yɔɔ, nɛ sɩzʊʊ kaɣɖɛ naatalʊʊ nɛ sabɩyɛ nɛ pʊwɛ ɛzɩ pɛkpɛndʊʊ alɩmɩnɩyɔm nɛ bɛrɩlɩyɔm yɔ. Pʊkɔma pʊwayi lɛ, pekizi-ɩ ahelesa ñamsʊʊ ñɩɣyɩŋ taa pɩlɩna ɛ-tɛ sɔtʊ ɖoŋ ndʊ yɔɔ.

Bɛrɩlɩyɔm hɩɖɛ lɩna krɛkɩ kʊnʊŋ taa se βήρυλλος (beryllos), bɛrɩlɩ, maɣmaɣ ñalɩna bêrullos, ɖɔmbɩyɛ. Wɛɛ naayɛ taa lɛ, paaya-ɩ se glucinium, krɛkɩ ŋgʊ kɩ-taa γλύκύς (glykys), leleŋ, pɩlɩna nzʊlɩmɩyɛ yɔɔ leleŋ yɔɔ lɛ paya-ɩ hɩɖɛ nɖɩ.

Pʊtʊ ɛnʊ pʊwɛ ɛzɩ Louis-Nicolas Vauquelin kaalɛɣna ɛ-tɔm yɔɔ lɩɣ pɩnaɣ 1798 taa, pɩwɛ kalɩkɔdaɣ tɩyɛ (BeO) bɛrɩlɩ taa nɛ keɖeɣa kaŋ weyi ɛwɛ tɩŋ hatʊ kpɛdɩŋ yɔ ɛ-taa. Friedrich Wöhler nɛ Antoine Bussy ñalɩzɩ-ɩ ndɩ pɩnaɣ 1828 ɛlɛ paɖʊ kaŋwa kɛ bɛrɩlɩyɔm tɛ kɩlɔrɩrɩ yɔɔ. Sʊyɛdɩ ɛyʊ nɔyʊ ñatɩlɩna ɛ-tɛ hilimiye ñʊʊ. Bɛrɩlɩyɔm kɛ ñɩɣlɩm pɩyʊ weyi ɛ-taa nɛ sɔtʊ piŋ yɔ. Paɖʊ-ɩ pʊtʊnaa mba pɛwɛ sɔtʊ piŋ yɔ pa-taa ɛzɩ arɩsɛnɩkɩ (As), kadɩmɩyɔm (Cd), kɩrɔm (Cr), pʊlɔɔ (Pb), taalɩyɔm (Tl), nɛ mɛrɩkɩrɩ (Mg).