Zɩŋkɩ

Pɩlɩɩna Wikipediya
(Papɩsɩna-kɛ nɛ ɖooo Sɛŋkɩ (zinc))
Zinc fragment sublimed and 1cm3 cube

Kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ wonuu nakʊyʊ wɛɛ nɛ payaɣ-kʊ se sɛŋkɩ. Kɩ-kɩlɛmʊʊ yaa ki-kumoɖe lɛ Zn. Kɩ-mayaɣ ñɛkɛ 30. Kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ wonuu sɛŋkɩ wɛ ɖeyi ɖeyi ɛzɩ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ wonuu ŋgʊ payaɣ se mañɩzɩyɔm yɔ. Sɛŋkɩ mʊʊ kalɩkɔdaɣ. Kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ wondu ɖɔ pɩdɩɩfɛyɩ Tɛtʊ pɔɔɖɛ taa. Kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ wondu ndʊ tɩkɩlɩ tɔyʊʊ sɛŋkɩ yɔ tɩkpɛndɩ 23. Pʊ-tɔbʊʊ se kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ wondu nɛɛlɛ nɛ naadozo (23) tɩ-wayɩ lɛ, sɛŋkɩ kɩlɩna kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ wondu lɛɛtʊ tɔyʊʊ. Sɛŋkɩ taa wondu kagbaanzɩ natʊyʊ wɛɛ, tɩlɩ ɖama ɖeyi ɖeyi. Wondu kagbaanzɩ ndʊ tɩwɛ sɛŋkɩ taa, tiituu, tɩɩkɛʊ lone.

Ñɩɣlɩm tɛtʊ ndɩ ndɩ wɛ sɛŋkɩ taa. Ɛlɛ, ñɩɣlɩm tɛtʊ ndʊ payaɣ se sɩfaleriti (sphalérite) yɔ, ndʊ kɩlɩna tɔyʊʊ sɛŋkɩ taa nɛ pɩkɩlɩ. Ñɩɣlɩm tɛtʊ ndʊʊ payaɣ se sɛŋkɩ tɛ silifiiri (sulfure de zinc). Pɩnaɣ 2010 ñɩŋga taa pohuyi sɛŋkɩ pɩtalɩ tɔɔnɩ waa miiliyɔɔ waa nasɩlɛ nɛ nɩɩnʊwa (250) kedeŋa kpeekpe yɔɔ. Sɛŋkɩ tɔɔnɩ waa mɩnʊʊ yɔɔ lɛ, panaɣ tɔɔnɩ waa 21,2 Ositralii ɛjaɖɛ taa nɛ 16,8 Siini ñɩnɖɛ taa. Pɩnaɣ 2010 ñɩŋga ŋga ka-taa Siini nɛ Peruu nɛ Ositralii pa-ajɛya tasɩ huyuu sɛŋkɩ tɔɔnɩ waa miiliyɔɔ waa hiu nɛ naalɛ (12) nɛ pʊsɔzɩ kedeŋa kpeekpe sɛŋkɩ tɔɔnɩ waa mba pohuyaa yɔ pɔ-yɔɔ. Sɛŋkɩ tɛ tɔɔnɩ waa mba pɔsɔza mbʊ yɔ, pɔ-tɔɔnɩ waa mɩnʊʊ yɔɔ lɛ, Siini ɛjaɖɛ huyi tɔɔnɩ waa 29,2. Peruu ɛjaɖɛ ñohuyi tɔɔnɩ waa 12,7 nɛ Ositralii ɛjaɖɛ ñohuyi tɔɔnɩ waa 12,1.

Baiersbronn - Stöckerkopf - Glasmännlehütte 19 ies

Zɩŋkɩ kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pʊtʊ weyi ɛ-ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 30 nɛ yʊsaɣ ñɩŋa yɔ Zn. Tomnaɣ yem kɛ ñɩɣlɩm wonuu. Nabʊyʊ taa lɛ, zɩŋkɩ nɛ mañɩzɩyɔm pakpakɩɣ ɖama alɩwaatʊ ndʊ ɛmʊ kalɩkɔdaɣ ɛlɩzɩɣ sɔzaɣ nazɩyʊ sɩɣlɩyʊ +2, nɛ ɛɖalakɩŋ wɛ kɩmaŋ nɛ Mg2+. Ɛkɛ nɛɛlɛ nɛ naanaza tʊ weyi ɛkɩlɩ tɔyʊʊ tɛtʊ pɔɔɖɛ taa yɔ.

Pʊtʊ ɛnʊ e-tomnaɣ yem ñɩŋga ŋga ɖooo hoohoo pɛkpɛndaɣ-kɛ nɛ etɛŋ wonduu mɛfɛyɩ camɩyɛ waa, ɛlɛ pɩsaŋaɣ nɛ palakɩna kuviri nɛ zɩŋkɩ naa kpaagbaa, wɛ luɖaa takayaɣ taa ŋga kɛkɛ Georgius Agricola ñɩŋa yɔ weyi ɛcɔna-ɩ ɛyɔlaa pɩñɔtɩna Silesi tɛtɛɛ ñɩm ɖeɖe pɩnaɣ 1546 yɔ, ɖɔɖɔ ɛzɩ tɩwɛʊ Basile Valentin cɩkpɛndʊʊ takayasɩ taa pɩñɔtɩna pɩnzɩ 1650 mbʊ yɔ. Nɛ pɩɩpɔza se pɩnaɣ 1695 alɩwaatʊ nɛ pɔcɔ palɩzɩ pawɩlɩ keelee ɛzɩma palakɩ zɛŋkɩ pɩtɩŋna kɩ-tɛ kaŋwa yɔɔ yɔ.

Torun kosciol garn dach

Zɛŋkɩ tʊmɩyɛ paɣzɩ paɣlʊʊ wobu yɔɔ wobu yɔɔ kpaɣɖʊ 18 hɛkʊ taa ŋkɔɔ nsɩna pɩnaɣ 1820, ɖenɖe keeke kʊ-tʊmɩyɛ caɣ mbilim yɔ. Kajalaɣ zɛŋkɩ tɛ yɔlʊʊ pɩtɩŋna papasɩɣ zɛŋkɩ ŋgʊ kɩ-tɛ kanwa ɛlɛ pɩkɛʊ ɖenɖe helim ɛwɛʊ yɔ, Andreas Margraff sazɩna-tʊ pɩnzɩ 1746 nɛ 1749 hɛkɩŋ taa. Ñɩɣlɩm tʊma tɩna mba pɛkɛ Ɛnglɩsɩ ɛyaa yɔ paɣzɩ ɖʊ nesi siŋ zɛŋkɩ labʊ nɔmɔʊ taa, ɛyaa pa-taa kɔyɔ ɛzɩ William Champion weyi ɛlaba zɛŋkɩ nɛ kuviri yɔ nɛ kpɛlɩ kpɛlɛkɩyʊ Jean-Jacques Dony.

Yee Caama tɔmpiye ɛkɛ Zink nɛ ɖɩlɩna latɛŋ kʊnʊŋ taa se zincum, ɖɩnɛlɛ fransɩɩ tɔmpiye lɩna Caama tɛ kɛnɛ. Jean Thévenot tʊ pɩtɩŋna ɛkpaɣdɩyɛ nɛ ɛ-tɛ aseɣɖe nɔmɔŋ wobu pɩnaɣ 1666, ya-ɩ se zinch. Richelet tɔm kpou, ñaña fransɩɩ yɔɔdaɣ kɛlɛʊ pɩnaɣ 1680, nɛ ɛpɩsɩ-ɖɩ kɛlɛʊ se zin yaa zain.