Panama Hɛŋa

Pɩlɩɩna Wikipediya
(Papɩsɩna-kɛ nɛ ɖooo Panama Hɛŋa (Canal de Panama))

Panama hɛŋa kɛna teŋgʊ taa hɛŋa ŋga katɩŋgʊna Amerika nɛ hadɛ kiŋ Panama nɛ kɩtɩŋgʊna Pasifiki Lɩŋgɑmʊʊ nɛ pɩtalɩɣ Atilantiki lɩŋamʋʋ. Panama nʊmɔʊ kʊnɛ papɩzɩɣ nɛ paɖʊ-kʊ lɩm pʊnɛ pɩ-hɛkʊ taa kpem yɔ pɩkɛna ñʊʊtaa lɔŋ weyi wiɖii nɔɔyʊ tapɩzɩ nɛ ɛmaɣzɩ se pɩpɩzɩɣ nɛ pɩla yɔ. Lɩm hɛkʊ taa hɛŋga ŋga pɛhɛ mbʊ yɔ, piyeba nɛ tɔsʊʊ nɛ tadɩyɛ piwobina ɛsɩndaa siŋŋŋ mbʊ pʊyɔɔ yɔ, kpɩyɩŋŋ ɛɛtasɩɣ ɛ-tɩ kʊñɔmɩŋ ɖʊʊ se ɛtɩŋgʊna Hɔrnɩ nɛ Draki nɔmɔŋ se pʊcɔ nɛ ɛtalɩ ɛsɩŋ Amerika nɛ hadɛ kiŋ.

Panama Canal Gatun Locks opening

Ɖooo lɛ, kpɩyʊ kʊyʊʊ nɛ kɩtɩŋna Hɔrnɩ lɛ kɩlakɩ kilomɛtanaa 22 500 ɛlɛ lɛlɛɛ yɔ, kɩkʊyʊʊ nɛ kɩtɩŋna Panama hɛŋga lɛ kɩlakɩ kilomɛtanaa ɛzɩ 9 500 ɖeɖe. Pʊtɔbʊʊ se nɔmɔʊ toboyaa ɛzɩ nabʊlɛ taa kpem yɔ. Panama hɛŋga kanɛ ka-tamaɣ kaatɛma wɛʊ ɖooo pɩnzɩ mɩnɩʊ nɛ looɖo taa. Weyi ɛcala lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ lɩzɩɣ yɔ, ɛkɛna Krandɩ-Pretaañɩ taa ɛyʊ nɛ payaɣ-ɩ se Michel Le Nobletz. Ɛɖʊ tamɣ ŋga se ɛyaa ɛwɛɛna tɔsʊʊ pɩlɩɩna nʊmɔʊ tobi yɔɔ. Ɖooo pɩnaɣ 1630 taa kɛ ɛpaɣzɩ-ɖɩ maɣzɩʊ.

Pɩlaba mbʊ lɛ pɩwɛɛ ɛzɩ pʊsɩma yɔ, nɛ pɩkɔma pɩtalɩ pɩnaɣ 1880 lɛ, Fransɩɩ tʊ nɔɔyʊ, Ferdinand de Lesseps, paɣzɩ lɩm taa habɩyɛ nɖɩ ɖʊʊ mbʊ pʊyɔɔ yɔ Paarii tɛ tɔsʊʊ koozaɣ taa liidiye naɖɩyɛ kɛ ɛkpaɣ nɛ ɛpaɣzɩna tʊmɩyɛ nɖɩ. Ɛpaɣ mbʊ lɛ, putuyi-I pazɩ nɛ ɛtapɩzɩ ɛtɛm-ɖɩ. Etaazuunii waa tɛzɩna tʊmɩyɛ nɖɩ nɛ weyi ɛcalɩ-tʊ yɔ ɛnʊ payaɣ se G.W. Goethals. Pɩnaɣ 1914 taa kɛ paha nʊmɔʊ se paa anɩ ɛpɩzɩɣ ɛtɩŋna Panama peeɖe.

Bridge of the Americas

Panama nʊmɔʊ kʊnɛ kʊɖʊʊ tɔm taa tʊmlaɖaa ɛzɩ 25 000 hiu sɩm pɩlɩɩna pɔtʊ kʊdʊŋ yɔɔ, kɩnamɩyɛ nɛ nabʊyʊ taa lɛ tɛtʊ ñamsʊ n;pɩcɛkɩ pɩɖakɩ ɛyaa. Ɖooo ɛzɩ Panama nʊmɔʊ kʊnɛ kɩwɛʊ yɔ kpɩyɩŋ ɛzɩ kutokiŋ 14 yɔ tɩŋna peeɖe nɛ ɩkpaɣ tɔɔnɩnaa ɛzɩ miloyɔɔnaa 203 yɔ. Pinaɣ 2002 taa mbʊ yɔ kpɩyɩŋ weyi ɛtɩŋna peeɖe yɔ ɛwɛ ɛzɩ kutokiŋ 800 yɔ nɛ paɖʊ pɩnaɣ 2007 taa se patazɩɣ lɩm taa habɩyɛ nɖɩ walanzɩɣ. Pañɩnɩɣ se kpɩyɩŋ sɔsɔŋ nɛ yʊŋ ñɩŋ ɩpɩzɩ nɛ ɩtɩŋna peeɖe. Pʊwɛɛ se pɩɩtalɩɣ pɩnaɣ 2017 lɛ tʊmɩyɛ ɖɩnɛ ɖɩtɛma nɛ tʊma ndɩ ndɩ wena alakɩ tʊmɩyɛ nɖɩ yɔ añʊʊtʊ yɔ Itaalii tʊ Impregilo.