Komɔŋwɛltɩ ŋgbɛyɛ

Pɩlɩɩna Wikipediya

Kedeŋa yɔɔ cɩnɛ, ajɛya naayɛ ɖʋ ŋgbɛyɛ naɖɩyɛ nɛ payaɣ-ɖɩ se « komɔŋwɛltɩ » (Commonwealth). Ajɛya nɩɩnʋwa nɛ naalɛ (52) nɩŋna ɖama nɛ aɖʋ ŋgbɛyɛ nɖɩ.

Commonwealth of Nations
Elizabeth II, Buckingham Palace, 07 Mar 2006

Komɔŋwɛltɩ ŋgbɛyɛ ɖʋ nesi siŋŋ ajɛya tɩ-yɔɔ wɛʋ nʋmɔʋ taa. Komɔŋwɛltɩ ŋgbɛyɛ ñɔ alɩwaatʋ ndʋ palaba kedizaɣ sɔsaɣ nakɛyɛ Lɔndrɩ tɛtʋ taa yɔ. Lɔndrɩ tɛtʋ wɛ Aŋgeletɛɛrɩ ɛjaɖɛ taa. Palaba kedizaɣ sɔsaɣ ŋga pɩnaɣ 1949 taa. Kedizaɣ ŋga ka-taa pɔtɔŋ se ajɛya wena awɛ Komɔŋwɛltɩ ŋgbɛyɛ taa yɔ, awɛ kɩmaŋ. Ɖɔɖɔ lɛ, paakpaɣ ɛjaɖɛ naɖɩyɛ nɛ ɖoŋ kɩkpaʋ se ɖɩwɛɛ Komɔŋwɛltɩ ŋgbɛyɛ taa.

Commonwealth Games 2014 - Athletics Day 4 (14614835700)

Ɖoɖoo Élisabeth II kɛŋna Komɔŋwɛltɩ ŋgbɛyɛ nɔɔ yɔɔ ɖɛyʋ. Ajɛya naayɛ wɛɛ lɛ, awiya yaa abila ɖiyiɣna-yɛ. Ajɛya ana payaɣ se rʋwaayom (royaumes) waa. Ajɛya wena awɛ Komɔŋwɛltɩ ŋgbɛyɛ taa yɔ, a-taa lɛ, ajɛya hiu nɛ loɖo (16) kɛ rowaayom waa. Ɖoɖoo Élisabeth II kɛŋna ɖɔɖɔ rowaayom waa hiu nɛ loɖo mba, pɛ-tɛ Abiɖe. Piyele ajɛya niidozo nɛ kʋɖʋm (31) ñɛkɛ mbʋ repiibiliki (républiques) waa nɛ ajɛya kagbaanzɩ (5) ñɛkɛ monarsii (monarchies) waa.

Gold Coast 2018 Commonwealth Games countdown clock, Surfers Paradise

Ajɛya wena akɛ monarsii waa yɔ, a-taa lɛ, ɛyʋ kʋɖʋm tɩɣyɩna ɖoŋ tɩŋa. Pʋ-tɔbʋʋ se ɛnʋ ajɛɖɛ ñʋʋdʋ, ɛkɛ ajɛɖɛ paɣtʋ lɩzɩyaa nɔɔ yɔɔ ɖɛyʋ, ɛtɛ ɛkɛ tɔm hʋʋ nɔɔ yɔɔ ɖɛyʋ. Ɛlɛ, ajɛya wena alɛ kɛ repiibiliki waa yɔ, alɛ taa lɛ, pɛtɛyɩ ajaɖɛ ɖoŋ hɔɔlɩŋ niidozo. Ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ wɛɛ, kewiyaɣ ñʋʋdʋ ñɛwɛɛ nɛ tɔm hʋʋ nɔɔ yɔɔ ɖɛyʋ ñɛwɛɛ ɖɔɖɔ.

Ajɛya wena awɛ Komɔŋwɛltɩ ŋgbɛyɛ taa yɔ, awɛ a-tɩ yɔɔ. Ɛjaɖɛ naɖɩyɛ fɛyɩna ɖoŋ lɛɛɖɛ yɔɔ. Komɔŋwɛltɩ ŋgbɛyɛ lʋkɩ se temokrasii nɛ ɛyʋ waɖɛ yɔɔ kandɩyʋʋ nɛ komina tɩ-yɔɔ wɛʋ pa-tʋma ɛɖɛɛna ɛsɩndaa. Temokrasii lʋkɩ se paa weyi ɛwɛɛna waɖɛ se ɛyɔɔdɩ mbʋ ɛnaɣ nɛ pɩfɛyɩ-ɩ ɖeu yɔ. Ajɛya wena awɛ Komɔŋwɛltɩ ŋgbɛyɛ taa yɔ, a-walanzɩ kedeŋa yɔɔ kɛ 29 958 050 km2. Komɔŋwɛltɩ ŋgbɛyɛ taa samaɣ ñʋʋ kɛ miiliyaarɩ waa 2,328.