Kɩbɩnjaazɩ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ

Pɩlɩɩna Wikipediya
(Papɩsɩna-kɛ nɛ ɖooo Kɩbɩnjaazɩ tɔm kpɛlɛkʊʊ)

Kɩbɩnjaazɩ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ, pɩkɛ tɩlɩyɛ kɩkpɛlɛkɩm mbʊ pɩ-lɩmazɩyɛ kɛlɛ se pɛkpɛlɛkɩ ɛyʊ tɔm ɖooo caanaʊ alɩwaatʊ pɩkɔɔ pɩtalɩ nɔɔnɔɔ wɛɛ pɩlɩna kɩ-tɛ lɛɣtʊ laɣsɩ yɔɔ pɩtɩŋna aseɣɖe wondu ndʊ tɩɩwɛɛ nɛ pɩkɛ kɩjɛyɩɣ se pɔtɔzɩ tɩ-yɔɔ (wondu, mɔɔ, tadasɩ, liidiye pɔyɩsɩ, ajana wondu, tɔɔlaa, naacalɩm, ɖɩɖɔnɖɛ, tɔlɩm, you wondu, anja nɛ tʊma ɖɩlaɖɛ).

Kɩbɩnjaazɩ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ, yee pɔñɔtɩna-kʊ nɛ tɔmɩŋ ɛsɩndaa ɖɛnaʊ yɔɔ kɔyɔ, pʊpɔza kʊ-tʊmɩyɛ labʊ taa tɛtʊ tʊmɩyɛ tɔm, ŋgʊ tɔm kɛdɩyʊ siɣye taa lɛ, takayɩsɩ kɛna kiɖe kajalaɣ nɖɩ. Ŋgʊ kɩbɩnjaazɩ tɔm kpɛlɛkɩyʊ lakɩ tʊmɩyɛ ɖɔɖɔ nɛ takayɩsɩ yee sɩwɛɛ kɔyɔ ɖɔɖɔ ɛzɩ ɛlakɩ tʊmɩyɛ nɛ ɛjaɖɛ fezuu labʊ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ yaa ɛyʊ yɔɔ tɩlɩtʊ tʊmɩyɛ (ndʊ wɛna hadɛ yɔ).

Paa kiɖe tɛ kɩbɩnjaazɩ takayɩsɩ ɛɛwɛɛ yaa sɩ-fɛyɩ kɔyɔ pɩsama nɛ paɖʊ tʊkasɩ ndɩ ndɩ kɩbɩnjaazɩ tɔm kpɛlɛkʊʊ caɣyɛ hɔɔlɩŋ sɔsɔŋ naatozo: Kɩbɩnjaazɩ tɔm nɛ pʊcɔ canaʊ tɔm alɩwaatʊ (kiɖe tɛɛ kɩbɩnjaazɩ takayɩsɩ taafɛyɩ), kɩbɩnjaazɩ tɔm nɛ ɖeɖe tɔm ɛsɩndaa (ɛyaa mba patawɛna kiɖe tɛɛ canaʊ takayɩsɩ ɛlɛ pɔyɔɔda pɔ-tɔm nɔɔnɔɔ wɛɛ taa yɔ) nɛ kɩbɩnjaazɩ tɔm ndʊ tɩkɛ tɔm kɛdɩtʊ alɩwaatʊ ñɩndʊ (mbʊ lɛ, kiɖe tɛɛ kɩbɩnjaazɩ tɔm takayɩsɩ wɛɛ).

Tɔmpiye kɩbɩnjaazɩ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ lɩna Krɛkɩ kɩbɩnʊʊ kʊnʊŋ taa archaiología nɛ pama-ɖɩ nɛ pʊtʊnaa pɛ-nɛ pa-naalɛ archaíos pʊ-tɔbʊʊ se kɩbɩm nɛ lógos tɔbʊʊ se tɔmpiye, tɔmʊʊ, yɔɔdaɣ. Paa ɛzɩmta lɛ pɩkɛ ɛyʊ lʊba mbʊ nɛ e-nesi yɔ pɩkpɛlɛkɩɣ mbʊ pɩpɔza lɛɣtʊ tʊmɩyɛ, mbʊ pɩkɛ kɩbɩnjaazɩ tɔm kpɛlɛkɩyʊ tʊmɩyɛ lɛ.

Matʊ ndʊ ɖɩsɩma sɔnɔ yɔ tɩlɩɣ yɔɔ pɩwɛɛ ɛzɩ pɩnzɩ kudokiŋ 5000 mbʊ yɔ nɛ ɛyaa mba pɛ-ɛsɛ kaatɛma cɛbʊ yeke lakaɣna matʊ ndʊ nɛ tʊmɩyɛ. Pɛtɛkɛ pɩyʊ yem nɛ pɩ-tɛ ɛyaa pa-hɩɖɛ kʊyɩ. Ɛlɛ, ɖɩcɔna ɖɔɖɔ kɔyɔ ɛyaa nabɛyɛ tɛ paa matʊ kaawɛɛ ɖɔɖɔ kɔyɔ pɩtɛkɛ tɔm tɩŋa papɩza pasɩɩ yaa tɛkɛ tɩtɩŋa palaba tɔsʊʊ. Pʊtʊnaa kɔɔnaɣ ñɩma mba pɔ-tɔm kaawɛ kɩjɛyɩɣ se patɩlɩ ɛyʊ yɔ nɛ ɛ-tɛ haɖaʊ ɛsɩnda ɖɛnaʊ yɔɔ, ɛ-tɛ wɛtʊ, kuduyuŋ kɩbɩŋ mbʊ yɔ kɩbɩnjaazɩ tɔm kpɛlɛkɩyʊ yebina nɛ patɩlɩ tɩtɩŋa payi.