Fɩtɩyɩm

Pɩlɩɩna Wikipediya
(Papɩsɩna-kɛ nɛ ɖooo Fɩtɩyɩm (Cerveau))
Blausen 0115 BrainStructures
Frontal pole animation

Ndʊ pɔyɔɔdʊʊ tɩ-tɔm cɩnɛ yɔ tɩkɛna ɛyʊ tɛ fɩtɩyɩm tɔm. Ɛyʊ tɛ fɩtɩyɩm nɛ tɛtɛ wondu lɛɛtʊ tɛ fɩtɩyɩm pacaɣ wɛm ɖeyi ɖeyi. Pɔyɔɔdʊʊ mbʊ, mbʊ pʊyɔɔ yɔ ɛyʊ ɛcɔnaa kɔyɔ pɩlɩ ɖama. Ɖooo lɛ, ɛyʊ fɩtiyim taakɩlɩ paɣlʊʊ ɛzɩ lɛɛlɛɛ yɔ. Ɛyɔ wɛʊ kpem yɔ ɛ-fɩyɩm tɩna-ɩ, mbʊ pʊyɔɔ yɔ, ɛ-ñʊʊtaa maɣzɩm, ɛ-nɔɔtaa tɔm nɛ ɛ-lakasɩ tɩŋa lɩɣna ɛ-fɩtɩyɩm ɖɔm taa.

Tɛtɛ wondu tɩŋga taa payɩ lɛ, kpakpalikiyaɣ ŋga payaɣ-kɛ se paalɛnɩ yɔ, ka-fɩyɩm kɩlɩna yʊŋ nɛ ko-yʊŋ wɛ kilogramnaa 6,92 nɛ ɛyʊ tɛ ñamaɣna kilogramnaa 1,5. Paanɛ mbʊ yɔ, Ɛyʊ tɛ fɩtɩyɩm kɩlɩɣna ɖɔm camɩyɛ. Ɛyʊ tɛ fɩtɩyɩm kɩlɩna wɛʊ ɖoŋ kɛ tɛtɛ wondu kpeekpe taa nɛ pɩtala ɛzɩ tɔm lʊbɛ kɛmbʊ yɔ yɔ.

Ɛyʊ fɩtɩyɩm wɛna hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ nɛ paa hɔɔlʊʊ ŋgʊ lɛ, kɩwɛna kʊ-tʊmɩyɛ ɖɔɖɔ: hɔɔlɩŋ nɩɩyɛ wɛ nɛ ɛnʊ ɛtɩna lɔŋ nɛ lɛɛtʊ, lɛɛŋ wɛ nɛ ɛnʊlɛ yɔɔdaɣ, hɔɔlʊʊ nakʊyʊ ñañɩnɩɣna ndʊ ɛyʊ sɔwa yaa ɛɛna nɛ ɛnɩɩ pileɖaa nɛ ɛɛtasɩuɣ-tʊ tɔzʊ yɔ. Ɛzɩ ñɩɩyʊ ŋgʊ payaɣ-kʊ se ordinatɛɛrɩ yɔ, mbʊ ɖɔɖɔ ɛyʊ fɩtɩyɩm wɛɛ; ɛlɛ ɛyʊ tɛ ñakɩla mbʊ, mbʊ pʊyɔɔ yɔ, ɛyʊ lɩzɩna ñɩɣyʊ ŋgʊ. Ɛzɩ ñɔsɩ ɖɔʊ ɛyʊ ñʊʊta yɔ, mbʊ ɖɔɖɔ ɛyʊ fɩyɩm wɛna wazaɣ nɛ pɩfɛyɩ kalʊʊ.

Cerebral Cortex location - pt

Kʊtɔmɩŋ nɩɩyɛ wɛ nɛ ɛkpa ɛyʊ fɩtɩyɩm kɔyɔ, ɛyʊ ɛnʊ ɛɛtasʊ wɛʊ ɛyʊ wɛtʊ nɛ ɛ-taa kɔyɔ kpaaŋ, taba kʊyaɣ katadayaɣ yɔʊ, ñʊʊtaa cɔʊ. Canɩɩ canɩɩ kʊdɔŋ ɖɔɖɔ pɩzʊ pɩkpa ɛyʊ nɛ pɩcɔzɩ-ɩ; nabʊyʊ taa ɛɛyɔɔdʊʊ yaa ɛɛnɩʊ.

Ɖooo lɛ fɛɖaa taapɩzʊ se pawaa sɩŋŋŋ kɛ fɩrɩyɩm kʊdɔmɩŋ pʊɖɔɔ. Lɛɛlɛɛ taa lɛ fɛɖaa ñaɣ pana nɛ palɩzɩ ñɩɩtʊ natʊyʊ nɛ payaa-tʊ nɛ anasayɩ kʊnʊŋ taa se sikaanɛɛɖɩ. Sikaanɛɛɖɩ kʊnɛ kɩpɩzʊʊ nɛ kiwili ɛyʊ fɩtɩyɩm taa nɛ tɩlabʊ-tʊ tʊmɩyɛ nɛ paayasʊ ɛyʊ ñʊʊ fayɩɩ se pʊcɔ nɛ pʊcɔ se paañɛyɩ-kʊ.