Azɛyʊ

Pɩlɩɩna Wikipediya

Azɛyʊ kɛna kɛkpɛdɛsaɣ ŋga kapɩzɩɣ kalɛ alɩwaatʊ ndʊ ɛyʊ taɖʊna yɔ tɩ-yɔɔ yɔ. Azɛyʊ kɛna ɖɔɖɔ tɔm ndʊ paasʊʊna-tʊ nɛ tɩlakɩ yem tuda yɔ. Paapɩzʊ palɩzɩ azɛyʊ tɔbʊ camɩyɛ mbʊ pʊyɔɔ yɔ azɛyɩŋ ɖɔɔ nɛ ɩwɛ ndɩ ndɩ ɖɔɖɔ. Ɖooo caanaʊ taa pɩɩwɛ mbʊ, ɛlɛ papɩzʊ pɔtɔ ɛyʊ se ɛnʊ ñɩnɩna nɛ ɛlɩɩ pʊyɔɔ alɩwaatʊ ndʊ ɛnaa se cɩnɛ yaa peeɖaɣ wɛ kaɖɛ nɛ ewolo faɖɩɖɩ yɔ.

Paanɛ mbʊ yɔ, papɩzʊ pañɩnɩ nɛ pana se punɛ pɩlaba kɔyɔ azɛyʊ pɩzʊ kɩla yaa kɩlabʊ nɛ kɩɖɛɛ yɔ pʊnɛ nɛ pʊnɛ pɩpɩzʊ pɩkɔɔ nɛ pɩwɛɛkɩ. Peeɖe papɩzʊ panɩɩzɩna kɛkpɛdasɩ nzɩ sɩlakɩ haba yɔɔ yɔ. Kɛkpɛdɛsaɣ ɛlaba nɛ ɛyʊ ñʊʊ yɔkɩ, paa ɛdzsɩbɩda, panaɣ mbʊ se ɛɛkaɣ wɛʊ. Pɔyɔɔdʊ kɛkpɛdasaɣ tɔm kɔyɔ pɩwɛ ndɩ ndɩ. Mba pamaɣ kʊdʊyɩŋ kɛ pɔsɩ nɔsɩ yɔ pamaɣmaɣ pasɩma mbʊ se yee tɛŋ sɔsɔŋ ɩnɩwa kɔyɔ lɩm pɩzʊ pʊsʊʊ pɔ-yɔɔ nɛ pʊkɔna-wɛɛ azɛyʊ.

Pʊ-yɔɔ ɖɔɖɔ kɛ paale kominanaa kpakʊ paatʊ se nɔɔyʊ ɛtaama e-kuduyuu kɛ pɔsɩ nɔsɩ yaa nɔɔyʊ ɛtaapɛdɩ sanzɩ kɛ haba nɔsɩ. Pɩsa ɖɔɖɔ nɛ palʊbɩna azɛyɩŋ lakasɩ ɛlɛ kominanaa ɖʊ ɛyaa nabayɩ nɛ pɔcɔŋna laŋ nɛ awayɩ wondu yɔɔ nɛ paɖʊ alɩwaatʊ ndʊ tɩyɔɔ pɔñɔtʊʊ ñɩtʊ nɛ azɛyɩŋ ɩtaala yɔ tɩ-yɔɔ. Azɛŋ kɛwɛɛ pɩtɛkɛ sɔnɔ ɛlɛ kacalaɣ azɛyʊ ŋgʊy kɩ-tɔm pacala yɔɔdʊ yɔ pɩtɛkɛ keteŋga kpeekpe lɩm wadʊ tɔm, ɛlɛ Christian Huygens nɛ ɛ-taabalʊ Pascal po-you kɛ kpeŋgbene nɖɩ pɔtɔwaɣ yɔ ɖɩ-yɔɔ. Pɩɩkɛna pɩnaɣ 1657 nɛ pama-tʊ takayaɣ kɩkalaɣ nakayɩ taa nɛ payaɣ-kɛ se Kpeŋgbene