Ɛyɩtʊ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ

Pɩlɩɩna Wikipediya
(Papɩsɩna-kɛ nɛ ɖooo Ɛyʊtʊ kpɛlɛkʊʊ (Anthropologie))

Ɛyʊtʊ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ pɩkɛ lɛɣtʊ piliŋa ŋga kɛkpɛlɛkɩɣ ɛyʊ wɛtʊ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ nɛ pɩkpɛdɩna tomnaɣ maʊ tɛ (tomnasi pilinzi kpɛlɛkɩɣ tɛ, tomnasi maʊ kpɛlɛkɩɣ tɛ, tomnasi wɛtʊ lɛɛzɩtʊ tʊmɩyɛ kpɛlɛkɩɣ tɛ nɛ ɛsɩndaa ɖɛnaʊ ŋgbaɣ nɖɛɛ) nɛ pɛkpɛnda pɩtɩŋa mbʊ yɔɔ yɔ pɩzaŋ nɛ patʊʊ ɛyʊ yɔɔ lɛɣtʊ tʊma nɛ kedeŋa wɛtʊ taa ñɩnaa. Tɔmpiye ɛyʊtʊ kpɛlɛkɩɣ tʊmɩyɛ lɩna Krɛkɩ kʊnʊŋ taa, anthrôpos tɔbʊʊ se ɛyʊ pɩlɩna kpeekpe yɔɔdaɣ taa nɛ logos tɔbʊʊ se tɔmʊʊ yaa yɔɔdaɣ.

Ɛyʊtʊ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ nɛ tɩmʊʊ wɛtʊ kpɛlɛkʊʊ kɛ tʊmɩyɛ kʊyʊmɖɩyɛ. Tɔm kɛdɩɣ paɣtʊ hɔɔlʊʊ taa lɛ, tɔmpee ana a-naalɛ maɣzɩm taa awɛ ndɩ ndɩ. Ɛyʊtʊ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ kaakɛ kedeŋa wɛtʊ lɛɣtʊ tʊmɩyɛ nɛ tɩmʊʊ wɛtʊ cɔŋna sɔnzɩ nɛ pɩ-tɛ wɛtʊ ndɩ ndɩ nɛ sɔnzɩ ndɩ ndɩ agbeela yɔɔ. Mbʊ Claude Lévi-Strauss tɔŋ se papɩzɩɣ patʊʊ ɛyʊtʊ tʊmɩyɛ taa tɩmʊʊ wɛtʊ hɔɔlɩŋ nɩɩyɛ ɛzɩ hɔɔlʊʊ lɛɛkʊ cɔŋna nɛ kikpeluu mbʊ pɩtɛma ɖɛʊ yɔ pʊyɔɔ nɛ hɔɔlʊʊ lɛɛkʊ wiluu nɛ pɩɖɩna ŋgʊ ɛyʊtʊ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ nɖɩ ɖɩɖɩ tɛyɩɣ, ɖɩtakɩɣ nɛ ɖɩmaɣ. Ɛlɛ sɛtʊʊ mbʊ piiyeki yaa pɩɩsaŋ se pala-tʊ nɛ tʊmɩyɛ camɩyɛ.

Kpaɣ ɖooo pɩnzɩ 1950 alɩwaatʊ taa, Caama tɔmɩŋ nɩɩyɛ ɛzɩ social anthropology kɔzɩ kɔzɩ Piritaniiki tɛtʊ taa nɛ cultural anthropology kɔzɩk kɔzɩ Amerika tʊ, pɛkpɛdɩ tɔmpee ana pɩtɩŋna ñɩnɩya sɔsaa yɔɔ nɛ kedeŋga kpeekpe pazɩ labɩnaʊ tʊmɩyɛ nɛ tɔmpiye ɛyʊtʊ kpɛlɛkɩɣ.

Ɛyʊtʊ tʊmɩyɛ kpɛlɛkʊʊ lakɩ keeke sɔnzɩ nɛ tisuu tɛ kpɛlɛkɩtʊ, liɖe wɛtʊ nɛ hɔŋ ɖʊʊ nɛ paɣtʊ maʊ. Sakɩyɛ taa lɛ, ɖɩ-tʊmɩyɛ keeke lɛ, maɣzʊʊ nɛ tɔbʊʊ nɩɣʊ mbʊ ɛyʊ kɛwa pɩlɩna wɛtʊ naa ndɩ ndɩ ɛsɩndaa yɔ. Pɩnaɣ 1838, pɩtɩŋna William Edwards, ekpeɣli ndɔnjɔɔlaa ana pɩlɩna ɛyʊ ɖɩlɩyɛ tɔm yɔɔ mbʊ se ɛyʊ ɖɩlɩyɛ wɛ ɖoli kʊyʊm nɛ ɛyʊ ɖɩlɩyɛ tam sakɩyɛ taa. Lɩmaɣza ana amʊʊ pɩnaɣ 1848 alɩwaatʊ taa.